Sunday, August 12, 2012

Seçki-2013: siyasi müxalifət, yoxsa vətəndaş cəmiyyəti?

2013-cü ilin prezident seçkiləri yaxınlaşdıqca seçkilər ətrafında müzakirə və fikir mübadilələri də intensivləşir. Lakin bu müzakirələr əsasən yalnız müxalifətin mümkün vahid namizədi ərtafında gedir. Bu gün nə əsas müxalif güc mərkəzi sayıla biləcək İctimai Palatanın, nə də ayrı-ayrılıqda aparıcı müxalif AXCP və Müsavat partiyalarının seçki platforması və ümumiyyətlə seçkilərə dair mövqe ifadə edən digər rəsmi konseptual sənədi hələ də ictimai müzakirəyə təqdim edilməyib. Halbuki seçkilərə 1 ildən bir qədər artıq vaxt qaldığı bir zamanda buna kəskin ehtiyac duyulur. Digər diqqət çəkən məqamlardan biri isə budur ki, siyasi mübarizənin əsasən (bəzən isə yalnız) kütləvi aksiyalar üzərində qurmaq cəhdlərindən ibarət olduğu qabarıq görünür, yəni "mitinq edəkmi, etməyəkmi?" sualı günün ən aktual sualı olaraq qalmaqdadır. Təbii ki, bu şəraitdə nəinki 1, hətta 10 il sonra belə siyasi mübarizədə uğur qazanılacağına ümid bəsləmək yalnız utopiya həvəskarlarına inandırıcı görünə bilər. Bu gün bir mövzu da açıq olaraq qalmaqdadır: müxalifət seçkiyə hansı formatda getməyə hazıtlaşır: ayr-ayrılıqda hər siyasi partiya öz namizədilə, İctimai Palata vahid namizədlə, yoxsa daha genişformatlı müxalifət koalisiyası vahid namizədlə? Zənnimcə, elə bu məsələdən də başlamaq ən səmərəli yanaşma olardı, lakin mətbuatda dəfələrlə bu cür təkliflər, çıxışlar olsa da, hələlik bu istiqamətdə irəliləyişin olması nəzərə çarpmır. Əlbəttə, bəzi ayrı-ayrı siyasi partiyaların müxtəlif müttəfiq formatlar qurmaq cəhdilə qurulan kontaktlarını nəzərə almasaq.  
Əslində bütün demokratik islahatlar prosesini yalnız bir neçə siyasi partiyanın üzərində qurmaq cəhdinin özü də uğurlu deyil, belə ki, səriştəsiz, korrupsiyaya uğramış və səmərəli idarəetmə sisteminə malik olmayan iqtidarı əvəzləmək üçün az-çox idarəetmə potensialı olan peşəkarlar əsasən vətəndaş cəmiyyətində toplaşıb (və ya səpələnib). Bu baxımdan ölkədəki yeni siyasi situasiyaya hazırlıq baxımından çox şey vətəndaş cəmiyyətinin səfərbər edilməsindən və gələcək idarəetmə komandasının onun potensialı üzərində qurulmasından asılı olacaq. Maraqlıdır ki, Azərbaycanda islahatlar yolu ilə yumşaq keçid tərəfdarı olan beynəlxalq qurum və institutların da diqqətini çəkən əsas sfera məhz vətəndaş cəmiyyətidir. Bütün ictimai-siyasi rəngarəngliyinə və pərakəndəliyinə baxmayaraq vətəndaş cəmiyyətinin durumu siyasi partiyaların durumu ilə müqayisədə xeyli fərqlidir və yuxarıda qeyd etdiyim kimi onun önəmli bir hissəsi gələcəkdə səmərəli idarəetmə üçün zəruri olan siyasiləşməmiş peşəkarlardan ibarətdir. Bundan başqa, son 10-15 il ərzində vətəndaş cəmiyyəti təmsilçiləri geniş beynəlxalq ələqələr və əməkdaşlıq sayəsində müasir idarəetmə təcrübəsinə də müəyyən qədər yiyələnə bilmişlər. Bu müddət həm də onların beynəlxalq səviyyədə tanınmasına da xidmət göstərmişdir. Beləliklə, yaxın zamanlarda biz Azərbaycanda mövcud hakim siyasi komandaya real alternativin vətəndaş cəmiyyətində formalaşmasının şahidi ola bilərik. Bu sektorun nümayəndələrinin son zamanlar təmsil olunduqları İctimai Palatada fəaliyyətdən uzaqlaşması bu ehtimalı bir qədər də gücləndirir. Buna işarə edən digər bir amil də vətəndaş cəmiyyətində özünü nüfuzdan salmamış kifayət qədər yeni siyasi simaların yetişməsidir. Bu yerdə son illər yaranmış liberal-demokrat təmayüllü çoxsaylı gənclər təşkilatlarını da qeyd etmək yerinə düşər. Müşahidələrimizə görə bu təşkilatların böyük əksəriyyəti siyasi partiyalarla müqayisədə vətəndaş cəmiyyəti institutları ilə əməkdaşlığa daha meylli görünürlər. 
Beləliklə, əhalinin siyasi fəal kəsiminin əksəriyyətinin nəzərlərinin ənənəvi olaraq siyasi partiyalara yönəlməkdə davam etdiyi bir zamanda alternativ siyasi komandanın başqa məkanda - vətəndaş cəmiyyətində  formalaşa biləcəyi təəccüblü görünməməlidir.