Sədərək Gömrük İdarəsinin rəisi Mirməhəmməd Seyidovun Türkiyənin Qars aerportunda yerli polisin mütəşəkkil cinayətkarlıqla mübarizə idarəsinin əməkdaşları tərəfindən həbsindən 10 gündən çox keçib. Türkiyə istintaqından mətbuata sızan məlumatlara əsasən Seyidov Qars gömrük məmurlarına rüşvət verilməsi, qaçaqmalçılıq və korrupsiya cinayətlərinə görə saxlanılıb. Yəni, bu birbaşa onun vəzifə fəaliyyətilə bağlı olub. Türk mənbələrindən bizə daxil olan məlumatlarda isə bildirilir ki, istintaqda söhbət təkcə yuxarıda göstərilən ittihamlardan deyil, daha ağır cinayətlərdən gedir. Qanunla və məntiqlə həbsin ardınca Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanları Sədərək Gömrük İdarəsinin və onun rəisinin fəaliyyətilə bağlı təhqiqatlara başlamalı idi. Lakin belə təhqiqatın və ya hətta adi bir yoxlamanın olması barədə heç bir məlumat verilməyib. Dövlət Gömrük Komitəsi isə həbsdən sonra verdiyi açıqlamada bildirmişdi ki, Seyidov Türkiyədə şəxsi işlərilə əlaqədar olarkən saxlanılıb. Burdan dolayısilə belə çıxır ki, Türkiyədə ona qarşı irəli sürülən ittihamlar da gömrük rəisinin sırf şəxsi işlərilə bağlı olub. Məgər Sədərək Gömrük İdarəsi Mirməhəmməd Seyidovun şəxsi obyekti idi ki, orda baş verənlər də ölkənin hüquq-mühafizə orqanlarını maraqlandırmasın? Məgər belə cinayətlər hətta özəl firma və şirkətlərin rəhbərləri tərəfindən törədildikdə bunlar təhqiqat predmeti sayılmır? Bəlkə belə bir təhqiqatın başlanmaması buna siyasi qərarın olmaması ilə bağlıdır? Səbəb bu olsaydı təbii ki, anlaşılan olardı, çünki bəzi iddialara əsasən həmin idarə Naxçıvan ərazisində olduğundan "de-fakto" yalnız Naxçıvan rəhbəri Vasif Talıbova tabedir. "De-yure" isə Sədərək Gömrük İdarəsi Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) struktur vahidlərindən biridir və bu komitənin də sədri Aydın Əliyevdir. Hərçənd ki, DGK-nin hələ də komitənin əvvəlki sədri, indiki FH nazırı Kəmaləddin Heydərovun "kurasiyasında" olması haqda da məlumatlar var.
Burdan belə qənaətə gəlmək olar ki, Sədərək Gömrük İdarəsi ilə bağlı təhqiqata başlanması haqda qərar yalnız yuxarıda adı çəkilən rəsmilərin barəsində siyasi qərar olacağı halda verilə bilər.
Bu kontekstdə gələn ilin əvvəllərindən hakimiyyətin sürətlə artmaqda olan sosial gərginliyi azaltmaq məqsədilə "gurultulu" antikorrupsiya əməliyyatları keçirəcəyini də ehtimal etmək olar. Təbii ki, belə ciddi bir əməliyyata start vermək siyasi iradə tələb edir.
Seçkidə Hafiz Hacıyev "fenomeni" və ya rəsmi siyasətə kimlər təsir edir (təhlil)
Oktyabrın 9-da keçirilən prezident seçkisinin ən yaddaqalan məqamlarından biri prezidentliyə namizəd, “Müasir Müsavat” partiyasının sədri Hafiz Hacıyevin koloritli çıxışları oldu. Əslində onun seçkiyə namizəd olaraq qatılması da, icra etdiyi rol da sürpriz deyildi. Belə ki, 2003-cü ildən başlayaraq ölkə iqtidarının opponentlərinə qarşı istifadə etdiyi “qara piar” texnologiyası onun daxili siyasətinin zəruri elementlərindən olub. Bu texnologiya hələ o zaman prezidentliyə namizəd olan İlham Əliyevin özü və yaxın ətrafı tərəfindən dəfələrlə siyasi gündəmə gətirilmişdi. Odur ki, Hafiz Hacıyevin “təbliğat kampaniyasının” üslubunda və mahiyyətində elə bir yeniliklər olmadı, hərçənd ki, iqtidar dairələri tərəfindən seçki ərəfəsində intensiv yayılan şaiyələrdə guya İsraildən, ABŞ-dan dəvət olunmuş siyasi texnologların köməyilə müasir qeyri-ənənəvi siyasi texnologiyaların tətbiq ediləcəyi iddia edilirdi. Sonda ölkə ictimaiyyəti teledebatlar və mitinqlər zamanı Azərbaycan iqtidarının ən “müasir” “siyasi” texnologiyalarının şahidi oldu. Beləliklə, Hafiz Hacıyev “fenomeninə” zərurətin haradan və nədən qaynaqlandığının önəmli olmadığını nəzərə alaraq, məsələnin digər aspektinə nəzər salmaq fikrimizcə daha maraqlıdır: bəlli “siyasi” mübarizə üsulunun arxasında hansı iqtidar rəsmisi dayanırdı? İlk baxışdan elə də ciddi siyasi əhəmiyyət kəsb eləmədiyi zənn edilən bu sualın pərdəarxasında maraqlı məqamların gizləndiyini nəzərə alaraq, onları araşdırmağa qərar verdik. Hakimiyyətin seçki strategiyasına ümumi rəhbərliyi Prezident Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyevin həyata keçirməsinə baxmayaraq, bizə daxil olan məlumatlarda məhz cənab Mehdiyevin Hafiz Hacıyevin seçkiyə cəlb olunmasına etiraz etdiyi iddia olunur. Bu faktın və Hacıyevin adının namizədlər sırasında çəkilməsilə eyni zamanda yayılan şaiyələrin araşdırılması seçki ilə bağlı maraqlı detalları üzə çaıxardı. Belə ki, ilkin mərhələdə Hacıyev amilinin arxasında prezidentin şəxsi mühafizə xidmətinin rəhbəri, general Bəylər Əyyubovun durması haqda şaiyələr yayılırdı. Digər qaynaqlar isə bu məlumatın məqsədli dövriyyəyə buraxılan dezinformasiya olduğunu bildirirdi. Bu ən azı 2 mühüm səbəbdən anlaşılandır: əvvəla, belə bir layihənin müəllifi olmaq cəmiyyətdə müvafiq reputasiya qazandırır, ikincisi, general Əyyubovun adının dövriyyəyə buraxılması həm də dəqiq hesablanmış məntiqli gediş idi. Özü və qohumları haqda mətbuatda müntəzəm olaraq ən müxtəlif neqativ tutumlu məlumatların yayılmasına baxmayaraq, şəxsi mühafizə xidmətinin rəhbəri (həmçinin onun yaxınları) belə məlumatlara çox nadir hallarda reaksiya verirlər. Bəylər Əyyubovun adının bu məsələdə hallanması həm də generalın vaxtilə Hafiz Hacıyevlə eyni missiyanı yerinə yetirmiş Əhəd Abıyevi himayə etməsilə möhkəmləndirilirdi. Amma, bizim mərkəzə ölkənin məlumatlı qurumlarının birindən daxil olan məlumatda deyilir ki, oktyabrın 8-də (!?) Hafiz Hacıyevin qızı çalışdığı Fövqəladə Hallar Nazirliyində vəzifədə yüksəldilərək şöbə müdiri təyin olunmuşdur. Məlumatda həmçinin namizədin seçki kampaniyasının da nazir Kəmaləddin Heydərova yaxın çevrələr tərəfindən dəstəkləndiyi iddia olunur. Təbii ki, bu tipli addımların təşəbbüs olduğunu iddia eləmirik, lakin eyni zamanda, hakimiyyət üçün əsas siyasi kampaniya sayılan prezident seçkisində kimlərə namizəd vermək kimi yüksək etimadın göstərilməsi diqqət çəkməyə bilməz. Fövqəlnazirin seçkidə himayə etdiyi namizədlərin sayının ən azı 2 nəfər olması (BAXCP sədri Qüdrət Həsənquliyev və “Müasir Müsavat” partiyasının sədri Hafiz Hacıyev) isə nazir Heydərova dövlət başçısı İlham Əliyev tərəfindən etimad göstərilməsinə işarə idi. Xüsusilə də Hafiz Hacıyevin məlum çıxışları kimi həssas bir məsələdə. Düzdür, bizə daxil olan məlumatlarda Heydərovun seçkidə iştirak edən 3-cü namizədlə bağlı da iş aparması iddia olunur, lakin məlumatın tam təsdiqlənmədiyini nəzərə alaraq, buna hələlik toxunmamağı qərara aldıq. Etimadın bu səviyyədə olması isə anlaşılandır, çünki hələ seçkidən xeyli əvvəl müxtəlif media vasitələrində fövqəlnazirin Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin yaxşılaşdırılması istiqamətində intensiv səylər göstərdiyi qeyd olunurdu. Bəzi diplomatik dairələr daxil xeli mənbələr nazirin Rusiya hərbi-sənaye dairələrindəki əlaqələri vasitəsilə Putin-Əliyev münasibətlərini müsbətə doğru dəyişmək isiqamətində çalışdığı bildirilirdi. Lakin bu münasibətlərin Rusiya üçün əsas hədəfi - Azərbaycanın Avrasiya İttifaqına və Gömrük Birliyinə daxil edilməsi məsələsi gündəmə gəldiyi zamandan rəsmi Bakı tərəfindən neqativ qarşılanmışdı. Maraqlıdır ki, prezidentliyə namizəd, BAXCP sədri teledebatlar zamanı ölkənin bu qurumlara və həmçinin Kollektiv Təklükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) daxil olması zərurətindən bir neçə dəfə xüsusilə danışmışdı. Güman etmək olar ki, bu bəyanatlar siyasi rəhbərliyin xeyir-duasilə verilirdi və iki məqsədə xidmət edirdi: seçkiyə tənqidi münasibət sərgiləyəcəyi gözlənilən Qərbə və ilk növbədə ABŞ-a “Biz Rusiya ilə də yaxınlaşa bilərik” mesajını vermək və Rusiya tərəfə yuxarıda qeyd olunan qurumlara üzvlük məsələsinin prezident seçkisindən sonra həll edilə biləcəyi ümidini vermək. Bu fikirlərin məhz namizəd Həsənquliyev tərəfindən səsləndirilməsi həmçinin onunla yaxın olan və Rusiya ilə əlaqələrin qurulmasında əsas fiqura çevrilən fövqəlnazirin bu mövqedə olmasına işarə kimi də qəbul edilə bilərdi. Yaranmış durumda ən maraqlı detal isə ənəvi olaraq Rusiyaya loyal sayılan PA-nın rəhbəri Ramiz Mehdiyevin qeyd olunan məsələlərə dair heç bir münasibət ifadə etməməsi idi. Görünür, daha təcrübəli aparatçı olan Mehdiyev məlum durumda beynəlxalq çözümün bütün zəruri detallarının çatışmadığını və eyni yolu tutan Ermənistana Qərbin sərt reaksiyasını nəzərə alaraq, işə “qarışmamağa” üstünlük vermiş və meydanı Kəmaləddin Heydərov üçün “boşaltmışdı”. Bir sıra iddialara görə Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Bakı səfəri zamanı onu müşaiyət edən nümayəndə heyətinin tərkibində hərbi-sənaye kompleksi təmsilçilərinin xüsusi çəkisi olması da təsadüfi deyildi. Görünür Bakı buxtasına yan alan 2 köhnə hərbi gəmi vasitəsilə Putin azərbaycanlı həmkarına müəyyən mesajlar çatdırmaq istəyirdi. Mesajların Qərbə ünvanlanması inandırıcı deyil və ABŞ, Avropa mediasında bu səfərlə bağlı sərgilənən ironik ekspert rəyləri də deyilənə sübutdur. O zaman Putinin Əliyevə “əsgəri” çalarlı mesajları nədən ibarət idi? Bir çox ekspertlərin fikrincə Rusiya prezidenti bununla ehtiyac olarsa Azərbaycanı hətta hərbi güc vasitəsilə öz iradəsinə tabe edəcəyini və KTMT daxil bütün qurumlara üzvlüyə cəlb etməyə çalışacağını çatdırmaq istəyirdi. Belə dəyərləndirmələr də mövcuddur ki, uzun illərdir bölgə uğrunda gedən geosiyasi mübarizədə mövqeləri zəifləmiş tərəf kimi təqdim olunan Rusiya mövcud stereotipi dağıtmağı və özünü yeni keyfiyyətdə nümayiş etdirməyi düşünürdü. Fikrimizcə, hər ikisi yetərincə inandırıcı və bir-birini tamamlayan versiyalar kimi görünən bu dəyərləndirmələrin arxasında həmçinin Rusiya hərbiyyəsinin birbaşa maraqları da dayanırdı. Yəni, Rusiyanın bütün bu planları reallaşdırmasının yolu Azərbaycanın hal-hazırda daha çox qeyri-rusiya hərbi dairələrilə əməkdaşlığı olan hərbi və hərbi-sənaye çevrələrini öz nəzarətinə almaq iradəsi dayanırdı. Başqa sözlərlə, Azərbaycanın Müdafiə və Müdafiə Sənayesi nazirliklərini Rusiyaya loyal şəxslərin tabeliyinə keçirmək. Bu baxımdan uzun müddətdir Müdafiə naziri Səfər Əbiyevin rusiyapərəst dirələrə yaxın medianın hədəfində olması da təsadüfi görünməməlidir. Lakin geosiyasi mübarizənin bu müstəvisində Rusiyanın bölgə uğrunda mübarizədəki əsas rəqibi Vaşınqton da “mürgüləmir”. 2003-cü ildə İlham Əliyevin hakimiyyətə gətirilməsində önəmli rol oynamış səfir Riçard Morninqstar vasitəsilə dövlət başçısı ilə birbaşa yaxın əlaqələr quran Ağ Ev Azərbaycanın müdafiə nazirini də “unutmur”. Odur ki, Səfər Əbiyevin Vaşonqtona dəvətindən və ABŞ səfirinin onunla seçkisonrası görüşündən həmən sonra Prezident Administrasiyasından “açılan atəşlə” Vaşinqtonun və biləvasitə səfirin hədəfə alınması heç də təsadüfi görünməməlidir. Ən diqqətçəkəni isə bu atəşin "ağır artilleriyadan" – birbaşa şəxsən Ramiz Mehdiyev tərəfindən açılmasıdır. Müdafiə Nazirliyi ilə səfir arasında yaranan “səs yazısı” qalmaqalına gəlincə isə, istisna olunmur ki, ehtiyatlı şəxs olan hərbi nazir bu qalmaqalda iştiraka “xüsusi xahişdən” sonra imza atmışdır. Əks-halda, Səfər Əbiyevə indiki həssas durumunda belə bir qalmaqalın lazım olması inandırıcı görünmür. Bu kontekstdə, ABŞ Dövlət Departamentinin özünü çox gözlətməyən sərt reaksiyasında məhz Ramiz Mehdiyevin hədəfə alınması da anlaşılandır. Beləliklə, Rusiyaya loyallıq uğrunda mübarizədə meydana qayıdan Mehdiyevin Vaşıqtona qarşı açıq döyüşə girməsi Bakı-Vaşinqton diplomatik savaşının başlandığına mesaj kimi qəbul edilə bilər. Əslində bu savaşın anonsu ABŞ-ın 9 oktyabr seçkisinə münasibətində öz əksini tapmışdı. Məhz bu anonsu verməklə Vaşinqton administrasiya rəhbərini səngərdən çıxarmağa və açıq döyüşə çəkməyə müvəffəq oldu. Döyüşün necə bitəcəyi hələ bəlli olmasa da üç sualın cavabı yaxın gələcəkdə bu məsələdə, rəsmi Bakının siyasətinə təsir edən konturların müəyyənləşməsində, o cümlədən Mehdiyevin siyasi taleyinin perspektivində özünü göstərəcəkdir:
1. ABŞ-ın seçki təzyiqlərilə sinxron olaraq Azərbaycana qarşı isterik təbliğat müharibəsi açmış Rusiya bu savaşda administrasiya rəhbərini açıq müdafiə edəcək, yoxsa Əliyev hakimiyyətindəki yeni tərəfdaşları üçün yeni imkanların açılmasında Vaşinqtonun səylərindən yararlanmağa üstünlük verəcək?
2. İlham Əliyev Bakı-Vaşinqton qarşıdurmasına şəxsən qatılacaq, yoxsa indiki gözləmə mövqeyində qalaraq bu işi daha təcrübəli administrasiya rəhbərinin öhdəsinə buraxmaqda davam edəcək?
3. Nəhayət, savaş tərəflərindən kimsə geriyə çəkilməyə qərar verəcək, yoxsa başlanmış diplomatik müharibə öz məntiqi sonluğunadək davam edəcək?
Təhlillər göstərir ki, savaşın sonadək davam edəcəyi ehtimalı daha yüksəkdir. Çünki məhz bu ssenarinin bütün tərəflərin maraqlarına cavab verməsi daha inandırıcı görünür: Əliyevlə əlaqələrini möhkəmləndirərək onu islahatlara çəkmək istəyən Vaşinqtonun da, Bakıdakı “yeni” tərəfdaşları (fövqəlnazir və onun komandası) üçün yeni imkanların açılmasında maraqlı olan Rusiyanın da, diplomatik qarşıdurmada Mehdiyevin məğlub olacağına xeyli dərəcədə haqlı olaraq ümid bəsləyən hakimiyyətdaxili qrupların da və nəhayət, görünən budur ki, hətta başı üzərində qara buludlar toplaşan Ramiz Mehdiyevin də. Belə ki, görünür administrasiya rəhbəri meydanı asanlıqla, tezliklə və təslimçiliklə tərk eləmək fikrində deyil və Azərbaycanın siyasətində mühüm rol oynamaqda israrlıdır.
"Şərq-Qərb" Araşdırmalar Mərkəzi
Oktyabrın 9-da keçirilən prezident seçkisinin ən yaddaqalan məqamlarından biri prezidentliyə namizəd, “Müasir Müsavat” partiyasının sədri Hafiz Hacıyevin koloritli çıxışları oldu. Əslində onun seçkiyə namizəd olaraq qatılması da, icra etdiyi rol da sürpriz deyildi. Belə ki, 2003-cü ildən başlayaraq ölkə iqtidarının opponentlərinə qarşı istifadə etdiyi “qara piar” texnologiyası onun daxili siyasətinin zəruri elementlərindən olub. Bu texnologiya hələ o zaman prezidentliyə namizəd olan İlham Əliyevin özü və yaxın ətrafı tərəfindən dəfələrlə siyasi gündəmə gətirilmişdi. Odur ki, Hafiz Hacıyevin “təbliğat kampaniyasının” üslubunda və mahiyyətində elə bir yeniliklər olmadı, hərçənd ki, iqtidar dairələri tərəfindən seçki ərəfəsində intensiv yayılan şaiyələrdə guya İsraildən, ABŞ-dan dəvət olunmuş siyasi texnologların köməyilə müasir qeyri-ənənəvi siyasi texnologiyaların tətbiq ediləcəyi iddia edilirdi. Sonda ölkə ictimaiyyəti teledebatlar və mitinqlər zamanı Azərbaycan iqtidarının ən “müasir” “siyasi” texnologiyalarının şahidi oldu. Beləliklə, Hafiz Hacıyev “fenomeninə” zərurətin haradan və nədən qaynaqlandığının önəmli olmadığını nəzərə alaraq, məsələnin digər aspektinə nəzər salmaq fikrimizcə daha maraqlıdır: bəlli “siyasi” mübarizə üsulunun arxasında hansı iqtidar rəsmisi dayanırdı? İlk baxışdan elə də ciddi siyasi əhəmiyyət kəsb eləmədiyi zənn edilən bu sualın pərdəarxasında maraqlı məqamların gizləndiyini nəzərə alaraq, onları araşdırmağa qərar verdik. Hakimiyyətin seçki strategiyasına ümumi rəhbərliyi Prezident Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyevin həyata keçirməsinə baxmayaraq, bizə daxil olan məlumatlarda məhz cənab Mehdiyevin Hafiz Hacıyevin seçkiyə cəlb olunmasına etiraz etdiyi iddia olunur. Bu faktın və Hacıyevin adının namizədlər sırasında çəkilməsilə eyni zamanda yayılan şaiyələrin araşdırılması seçki ilə bağlı maraqlı detalları üzə çaıxardı. Belə ki, ilkin mərhələdə Hacıyev amilinin arxasında prezidentin şəxsi mühafizə xidmətinin rəhbəri, general Bəylər Əyyubovun durması haqda şaiyələr yayılırdı. Digər qaynaqlar isə bu məlumatın məqsədli dövriyyəyə buraxılan dezinformasiya olduğunu bildirirdi. Bu ən azı 2 mühüm səbəbdən anlaşılandır: əvvəla, belə bir layihənin müəllifi olmaq cəmiyyətdə müvafiq reputasiya qazandırır, ikincisi, general Əyyubovun adının dövriyyəyə buraxılması həm də dəqiq hesablanmış məntiqli gediş idi. Özü və qohumları haqda mətbuatda müntəzəm olaraq ən müxtəlif neqativ tutumlu məlumatların yayılmasına baxmayaraq, şəxsi mühafizə xidmətinin rəhbəri (həmçinin onun yaxınları) belə məlumatlara çox nadir hallarda reaksiya verirlər. Bəylər Əyyubovun adının bu məsələdə hallanması həm də generalın vaxtilə Hafiz Hacıyevlə eyni missiyanı yerinə yetirmiş Əhəd Abıyevi himayə etməsilə möhkəmləndirilirdi. Amma, bizim mərkəzə ölkənin məlumatlı qurumlarının birindən daxil olan məlumatda deyilir ki, oktyabrın 8-də (!?) Hafiz Hacıyevin qızı çalışdığı Fövqəladə Hallar Nazirliyində vəzifədə yüksəldilərək şöbə müdiri təyin olunmuşdur. Məlumatda həmçinin namizədin seçki kampaniyasının da nazir Kəmaləddin Heydərova yaxın çevrələr tərəfindən dəstəkləndiyi iddia olunur. Təbii ki, bu tipli addımların təşəbbüs olduğunu iddia eləmirik, lakin eyni zamanda, hakimiyyət üçün əsas siyasi kampaniya sayılan prezident seçkisində kimlərə namizəd vermək kimi yüksək etimadın göstərilməsi diqqət çəkməyə bilməz. Fövqəlnazirin seçkidə himayə etdiyi namizədlərin sayının ən azı 2 nəfər olması (BAXCP sədri Qüdrət Həsənquliyev və “Müasir Müsavat” partiyasının sədri Hafiz Hacıyev) isə nazir Heydərova dövlət başçısı İlham Əliyev tərəfindən etimad göstərilməsinə işarə idi. Xüsusilə də Hafiz Hacıyevin məlum çıxışları kimi həssas bir məsələdə. Düzdür, bizə daxil olan məlumatlarda Heydərovun seçkidə iştirak edən 3-cü namizədlə bağlı da iş aparması iddia olunur, lakin məlumatın tam təsdiqlənmədiyini nəzərə alaraq, buna hələlik toxunmamağı qərara aldıq. Etimadın bu səviyyədə olması isə anlaşılandır, çünki hələ seçkidən xeyli əvvəl müxtəlif media vasitələrində fövqəlnazirin Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin yaxşılaşdırılması istiqamətində intensiv səylər göstərdiyi qeyd olunurdu. Bəzi diplomatik dairələr daxil xeli mənbələr nazirin Rusiya hərbi-sənaye dairələrindəki əlaqələri vasitəsilə Putin-Əliyev münasibətlərini müsbətə doğru dəyişmək isiqamətində çalışdığı bildirilirdi. Lakin bu münasibətlərin Rusiya üçün əsas hədəfi - Azərbaycanın Avrasiya İttifaqına və Gömrük Birliyinə daxil edilməsi məsələsi gündəmə gəldiyi zamandan rəsmi Bakı tərəfindən neqativ qarşılanmışdı. Maraqlıdır ki, prezidentliyə namizəd, BAXCP sədri teledebatlar zamanı ölkənin bu qurumlara və həmçinin Kollektiv Təklükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) daxil olması zərurətindən bir neçə dəfə xüsusilə danışmışdı. Güman etmək olar ki, bu bəyanatlar siyasi rəhbərliyin xeyir-duasilə verilirdi və iki məqsədə xidmət edirdi: seçkiyə tənqidi münasibət sərgiləyəcəyi gözlənilən Qərbə və ilk növbədə ABŞ-a “Biz Rusiya ilə də yaxınlaşa bilərik” mesajını vermək və Rusiya tərəfə yuxarıda qeyd olunan qurumlara üzvlük məsələsinin prezident seçkisindən sonra həll edilə biləcəyi ümidini vermək. Bu fikirlərin məhz namizəd Həsənquliyev tərəfindən səsləndirilməsi həmçinin onunla yaxın olan və Rusiya ilə əlaqələrin qurulmasında əsas fiqura çevrilən fövqəlnazirin bu mövqedə olmasına işarə kimi də qəbul edilə bilərdi. Yaranmış durumda ən maraqlı detal isə ənəvi olaraq Rusiyaya loyal sayılan PA-nın rəhbəri Ramiz Mehdiyevin qeyd olunan məsələlərə dair heç bir münasibət ifadə etməməsi idi. Görünür, daha təcrübəli aparatçı olan Mehdiyev məlum durumda beynəlxalq çözümün bütün zəruri detallarının çatışmadığını və eyni yolu tutan Ermənistana Qərbin sərt reaksiyasını nəzərə alaraq, işə “qarışmamağa” üstünlük vermiş və meydanı Kəmaləddin Heydərov üçün “boşaltmışdı”. Bir sıra iddialara görə Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Bakı səfəri zamanı onu müşaiyət edən nümayəndə heyətinin tərkibində hərbi-sənaye kompleksi təmsilçilərinin xüsusi çəkisi olması da təsadüfi deyildi. Görünür Bakı buxtasına yan alan 2 köhnə hərbi gəmi vasitəsilə Putin azərbaycanlı həmkarına müəyyən mesajlar çatdırmaq istəyirdi. Mesajların Qərbə ünvanlanması inandırıcı deyil və ABŞ, Avropa mediasında bu səfərlə bağlı sərgilənən ironik ekspert rəyləri də deyilənə sübutdur. O zaman Putinin Əliyevə “əsgəri” çalarlı mesajları nədən ibarət idi? Bir çox ekspertlərin fikrincə Rusiya prezidenti bununla ehtiyac olarsa Azərbaycanı hətta hərbi güc vasitəsilə öz iradəsinə tabe edəcəyini və KTMT daxil bütün qurumlara üzvlüyə cəlb etməyə çalışacağını çatdırmaq istəyirdi. Belə dəyərləndirmələr də mövcuddur ki, uzun illərdir bölgə uğrunda gedən geosiyasi mübarizədə mövqeləri zəifləmiş tərəf kimi təqdim olunan Rusiya mövcud stereotipi dağıtmağı və özünü yeni keyfiyyətdə nümayiş etdirməyi düşünürdü. Fikrimizcə, hər ikisi yetərincə inandırıcı və bir-birini tamamlayan versiyalar kimi görünən bu dəyərləndirmələrin arxasında həmçinin Rusiya hərbiyyəsinin birbaşa maraqları da dayanırdı. Yəni, Rusiyanın bütün bu planları reallaşdırmasının yolu Azərbaycanın hal-hazırda daha çox qeyri-rusiya hərbi dairələrilə əməkdaşlığı olan hərbi və hərbi-sənaye çevrələrini öz nəzarətinə almaq iradəsi dayanırdı. Başqa sözlərlə, Azərbaycanın Müdafiə və Müdafiə Sənayesi nazirliklərini Rusiyaya loyal şəxslərin tabeliyinə keçirmək. Bu baxımdan uzun müddətdir Müdafiə naziri Səfər Əbiyevin rusiyapərəst dirələrə yaxın medianın hədəfində olması da təsadüfi görünməməlidir. Lakin geosiyasi mübarizənin bu müstəvisində Rusiyanın bölgə uğrunda mübarizədəki əsas rəqibi Vaşınqton da “mürgüləmir”. 2003-cü ildə İlham Əliyevin hakimiyyətə gətirilməsində önəmli rol oynamış səfir Riçard Morninqstar vasitəsilə dövlət başçısı ilə birbaşa yaxın əlaqələr quran Ağ Ev Azərbaycanın müdafiə nazirini də “unutmur”. Odur ki, Səfər Əbiyevin Vaşonqtona dəvətindən və ABŞ səfirinin onunla seçkisonrası görüşündən həmən sonra Prezident Administrasiyasından “açılan atəşlə” Vaşinqtonun və biləvasitə səfirin hədəfə alınması heç də təsadüfi görünməməlidir. Ən diqqətçəkəni isə bu atəşin "ağır artilleriyadan" – birbaşa şəxsən Ramiz Mehdiyev tərəfindən açılmasıdır. Müdafiə Nazirliyi ilə səfir arasında yaranan “səs yazısı” qalmaqalına gəlincə isə, istisna olunmur ki, ehtiyatlı şəxs olan hərbi nazir bu qalmaqalda iştiraka “xüsusi xahişdən” sonra imza atmışdır. Əks-halda, Səfər Əbiyevə indiki həssas durumunda belə bir qalmaqalın lazım olması inandırıcı görünmür. Bu kontekstdə, ABŞ Dövlət Departamentinin özünü çox gözlətməyən sərt reaksiyasında məhz Ramiz Mehdiyevin hədəfə alınması da anlaşılandır. Beləliklə, Rusiyaya loyallıq uğrunda mübarizədə meydana qayıdan Mehdiyevin Vaşıqtona qarşı açıq döyüşə girməsi Bakı-Vaşinqton diplomatik savaşının başlandığına mesaj kimi qəbul edilə bilər. Əslində bu savaşın anonsu ABŞ-ın 9 oktyabr seçkisinə münasibətində öz əksini tapmışdı. Məhz bu anonsu verməklə Vaşinqton administrasiya rəhbərini səngərdən çıxarmağa və açıq döyüşə çəkməyə müvəffəq oldu. Döyüşün necə bitəcəyi hələ bəlli olmasa da üç sualın cavabı yaxın gələcəkdə bu məsələdə, rəsmi Bakının siyasətinə təsir edən konturların müəyyənləşməsində, o cümlədən Mehdiyevin siyasi taleyinin perspektivində özünü göstərəcəkdir:
1. ABŞ-ın seçki təzyiqlərilə sinxron olaraq Azərbaycana qarşı isterik təbliğat müharibəsi açmış Rusiya bu savaşda administrasiya rəhbərini açıq müdafiə edəcək, yoxsa Əliyev hakimiyyətindəki yeni tərəfdaşları üçün yeni imkanların açılmasında Vaşinqtonun səylərindən yararlanmağa üstünlük verəcək?
2. İlham Əliyev Bakı-Vaşinqton qarşıdurmasına şəxsən qatılacaq, yoxsa indiki gözləmə mövqeyində qalaraq bu işi daha təcrübəli administrasiya rəhbərinin öhdəsinə buraxmaqda davam edəcək?
3. Nəhayət, savaş tərəflərindən kimsə geriyə çəkilməyə qərar verəcək, yoxsa başlanmış diplomatik müharibə öz məntiqi sonluğunadək davam edəcək?
Təhlillər göstərir ki, savaşın sonadək davam edəcəyi ehtimalı daha yüksəkdir. Çünki məhz bu ssenarinin bütün tərəflərin maraqlarına cavab verməsi daha inandırıcı görünür: Əliyevlə əlaqələrini möhkəmləndirərək onu islahatlara çəkmək istəyən Vaşinqtonun da, Bakıdakı “yeni” tərəfdaşları (fövqəlnazir və onun komandası) üçün yeni imkanların açılmasında maraqlı olan Rusiyanın da, diplomatik qarşıdurmada Mehdiyevin məğlub olacağına xeyli dərəcədə haqlı olaraq ümid bəsləyən hakimiyyətdaxili qrupların da və nəhayət, görünən budur ki, hətta başı üzərində qara buludlar toplaşan Ramiz Mehdiyevin də. Belə ki, görünür administrasiya rəhbəri meydanı asanlıqla, tezliklə və təslimçiliklə tərk eləmək fikrində deyil və Azərbaycanın siyasətində mühüm rol oynamaqda israrlıdır.
"Şərq-Qərb" Araşdırmalar Mərkəzi