ABŞ xarici siyasətinin prioritetləri varmı?

21-ci yüzilliyin ikinci onilliyinin hələ başa çatmamasına baxmayaraq, qlobal siyasətin arxada qalan 19 il ərzində ikinci dəfə gərgin fazaya keçməsi bu gün artıq qaçılmaz görünür. 2001-ci ilin məlum 11 sentyabr terroru və onun ardınca baş verənlər artıq o zaman dünyanın geosiyasi mənzərəsini xeyli dəyişdi, amma belə görünür ki, uzun müddət bir tərəfdən antisovetizmə, digər tərəfdən isə antiamerikanizmə köklənmiş ikiqütblü dünyada SSRİ dağıldıqdan sonra ciddi motivasiya qıtlığı yaranmışdı. Bu mənada hətta Buş administrasiyasının qlobal terrora qarşı mübarizə doktrinası da həmin boşluğu yetərincə doldura bilmədi. Əslində, bu heç mümkün də deyildi, çünki yarım əsrə yaxın qarşı-qarşıya durmuş iki supergücün (SSRİ və ABŞ) sərt, bəzən isə təhlükəli rəqabəti şəraitində formalaşmış motivasiyanı cahil başkəsənlərə qarşı səfərbərliklə əvəzləmək nə “soyuq müharibənin” vediyi stimulu, nə də əvvəlki bipolyarlıq (ikiqütblülük) şəraitini əvəzləyə bilməzdi. Görünür elə bu səbəbdən də növbəti qlobal qarşıdurmaya ehtiyac yaranırdı və bu ehtiyacın reallaşdırılmasının təməli artıq 2008-ci ildə qoyulmağa başladı. 2001-ci ilin 11 sentyabr terrorundan cəmi 7 il sonra. Daha dəqiq desək, 2008-ci ilin avqustundakı separatçı Cənubi Osetiyadan başlayan Rusiya-Gürcüstan münaqişəsi növbəti qarşıdurma mərhələsinin “ilk qaranquşu” sayıla bilər. Ardınca Ukraynadakı “Avromaydan inqilabı” və bunun nəticəsində Rusiyanın bu ölkəyə müdaxilə edərək onun bir hissəsi olan Krımı ilhaq etməsi və həmçinin Şərqi Ukraynada separatçı rejimlərin yaranmasına açıq dəstək verməsi münaqişəni tam yetkin mərhələyə çatdırdı. Vəziyyət elə bir həddə çatdı ki, hətta Rusiyaya loyal siyasət yürüdən Obama administrasiyası bu ölkəyə qarşı sərt iqtisadi, siyasi və digər sanksiyalar rejiminə keçməyə vadar oldu. Həmin qarşıdurmalar burulğanında görünən həm də Qərbin, xüsusilə də ABŞ-ın postsovet məkandakı yeni müttəfiqlərini ya qorumaq fikrində olmadığı, ya da sadəcə bunu bacarmadığı idi. Bu isə artıq bütövlükdə postsovet dünyanın yeni geosiyasi mənzərəsinin spesifik cizgiləri oldu. Bunun ardınca Şimali Afrikanı və Yaxın Şərqi xaosa çəkmiş “ərəb baharı” nəticəsində hakimiyyətə gəlmiş əksər yeni rejimlərin Vaşinqton və müttəfiqləri tərəfindən dəstəklənməməsi (bəzi hallarda isə boykot etməsi və hətta hərbçiləri onların devrilməsinə təhrik eləməsi) isə ABŞ xarici siyasətində yeni trendlərin, bəlkə də yeni strategiyanın əlamətləri kimi qəbul olunmağa başladı. Məhz "Ərəb baharının" törətdiyi fəsadlar yaranmaqda olan yeni dünya düzəninin mənzərəsini tamamlayırdı. Kütləvi qaçqın axının yaratdığı sosial və siyasi gərginlik nəticəsində özünə münbit zəmin tapan radikal irqçi, millətçi və avroskeptik platformalara sahiblənmiş sağ (və ifrat sağ) populizm İkinci Dünya Müharibəsindən sonra siyasi radikalizmdən uzaq olmuş Avropanın siyasi mənzərəsinə korrektələr etməyə başladı. İlk baxışdan həmin proseslərdən kənarda qala bildiyi ehtimal edilən ABŞ-da 2016-cı ildə keçirilən prezident seçkiləri isə bu ehtimalları tamamilə alt-üst elədi. Demokratların bütün siyasi spektr üzrə məğlubiyyəti eyni tendensiyaların Yeni Dünyada da yer aldığını üzə çıxardı. Həmin seçkilərdə ABŞ prezidenti seçilən Donald Trampın uğuruna Rusiya siyasi dairələrinin emosional reaksiyasından belə görünürdü ki, rəsmi Moskva qlobal siyasətin hansı istiqamətə getdiyini nəinki dəqiq hesablaya bilmişdi, hətta buna demək olar ki, tam hazır idi. Moskvada çox da yanılmamışdılar, çünki respublikaçıların adətən xüsusi sərtliyi ilə seçilən Moskva siyasəti Donald Tramp administrasiyası dövründə o dərəcədə yumşaldı ki, hətta adətən Rusiyaya qarşı nisbətən loyal siyasət yürütməyə çalışan demokratlar da buna həsəd apara bilərdilər. Baxmayaraq ki, qeyd etdiyim kimi, respublikaçıların xarici siyasəti, o cümlədən də Rusiyaya yönəlik siyasəti ənənəvi olaraq demokratların siyasətindən daha sərt olub. Amma çox çəkmədi ki, 2018-ci il aralıq seçkilərində ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatasında çoxluq əldə edən demokratlar faktiki olaraq, respublikaçı rəqiblərinin xarici siyasət kursuna sahib çıxdılar və bu dəfə Konqres Rusiyaya qarşı Ağ Evdən daha sərt mövqe sərgiləməyə başladı. Bu mövqenin başlıca səbəbi kimi isə Rusiyanın 2016-cı il ABŞ prezidenti seçkilərinə müdaxiləsi və nəticələrin Donal Trampın xeyrinə olmasına təsiri göstərilirdi. Şübhəsiz ki, böyük gücə malik olan qanunverici orqanın belə mövqeyi də təsirsiz ötüşmürdü. Beləliklə, ABŞ xarici siyasəti faktiki olaraq daha çox ölkədaxili mübarizənin alətinə və girovuna çevrilirdi ki, həmin tendensiya bu gün də davam etməkdə və daha da güclənməkdədir. Yaranmış siyasi şəraitdə administrasiyanın xarici siyasətdə atdığı istənilən addım Nümayəndələr Palatasındakı demokrat çoxluq tərəfindən sərt təpkilərlə üzləşir. Donald Trampın ABŞ hərbi kontingentini Suriyadan çıxararaq, Türkiyənin bu ölkəyə hərbi müdaxiləsinə imkan verməsi isə ölkə siyasətinin ən qalmaqallı hadisələrindən biri oldu. Belə ki, ABŞ hərbçilərinin həm İraqdakı, həm də Suriyadakı kürd silahlı dəstələrinə uzun müddət göstərdiyi hərbi yardım heç kəsdən sirr deyildi. Bir çox Amerika siyasətçisi kürdləri, xüsusilə də Suriyadakı YPG-ni ABŞ-ın bölgədəki əsas müttəfiqlərindən biri hesab edirdi. Odur ki, həmin kürd silahlı birləşmələrini terrorçu hesab edən və ölkə sərhədləri böyünca kürd dövlətinin yaranması ehtimalını haqlı olaraq özü üçün təhdid qəbul edən Türkiyənin Suriyaya hərbi müdaxiləsinə ABŞ prezidentinin imkan yaratması təkcə demokratların deyil, elə əksər respublikaçıların da hiddətinə səbəb oldu. ABŞ siyasi arenasında təkcə Donal Trampa deyil, həm də Türkiyəyə münasibətdə sözün həqiq mənasında isterik əhval elə bu gün də qalmaqdadır. Belə görünür ki, yaxın zamanda "Erməni soyqırımının" tanınması da aktuallaşacaq və ən azı Konqresdə bu haqda qərarın qəbul olunacağı istisna deyil. Bir çox demokrat konqresmenlər artıq bunun anonsunu da veriblər. Belə olduqda isə ABŞ təkcə Suriyadakı kürd müttəfiqlərini itirmiş olmayacaq, o, həm də NATO üzrə çox önəmli müttəfiqi olan Türkiyəni də itirmək reallığı ilə üzləşəcək. Baxmayaraq ki, 2 ölkə arasındakı münasibətləri artıq bu gün müttəfiqlik kimi dəyərləndirmək belə də asan deyil. Bəli, ABŞ xarici siyasətinin daxili siyasi mübarizə alətinə çevrilməsinin ağır fəsadları qaçılmazdır və bu, Vaşinqtonun qlobal maraqlarına ağır zərbələr vurmaqda davam edir. ABŞ-ın etibarsız tərəfdaş imici artıq onun müttəfiqləri tərəfindən də nəzərdən keçirilməkdədir. İş o yerə çatır ki, Vaşinqtonun Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi sabit müttəfiqləri də qarşıdurmadan qaçmaq məqsədilə Pakistanın vasitəçiliyilə İranla danışıqlar aparmağa başlayır. Donal Trampın 6 ölkə ilə İran arasında əldə olunmuş nüvə sazişindən birtərəfli qaydada çıxması, onun Qüdsü İsrailin paytaxtı, Qolan yüksəkliklərini isə İsrail ərazisi kimi tanıması, ABŞ-ın Venesuelada müxalif parlamentin prezident elan etdiyi spikeri əvvəl prezident səlahiyyətlərini icra edən şəxs kimi tanıyaraq, sonra isə faktiki olaraq onun arxasından çəkilməsi, İraqda və Suriyada formalaşdırıb silahlandırdığı kürd silahlı dəstələrini asanlıqla qurban verməsi, həmin silahlı dəstələrdən hərbi müttəfiqi olan Türkiyəyə potensial təhdid mənbəyi yaratması və bir sıra digər addımları Vaşinqtonun etibarsız müttəfiq imicini daha da möhkəmləndirməkdədir. Bundan başqa, Ağ Evin Almaniya, Fransa, Yaponiya və Cənubi Koreya kimi müttəfiq ölkələrin ABŞ-a ixrac etdiyi mallarına əlavə tariflər tətbiq etməsi Avroatlantik Təhlükəsizlik Sisteminin özünü təhlükə altına atır. Digər bir məqam isə Amerika siyasətçilərinin, xüsusilə də respublikaçıların və onların lideri prezident Trampın Avropa ölkələrində baş qaldıran ifrat sağçılara simpatiyasını gizlətməməsidir. Bu gün Avropa ölkələrində hakimiyyətdə olan ifrat mühafizəkar liderlər Ağ Evdə ən arzu olunan qonaqlara çevriliblər. Bu isə Köhnə Dünayda haqlı suallar, şübhələr yaradır və bu mənada Almaniya kansleri Angela Merkelin "Avropa təhlükəsizliyinin təminatı haqda özü düşünməlidir" fikri də artıq təkcə quru bəyanat deyil. Avropanın əsas iqtisadi və hərbi gücləri sayılan Almaniya və Fransa artıq bir neçə birgə hərbi layihə, o cümlədən tank və hərbi təyyarə istehsalı üzərində çalışmaqdadılar. Belə bir dinamika isə heç də taktiki addımlar təəssüratı bağışlamır və hətta 2020-ci il prezident seçkilərindən sonra Ağ Evə demokratların sahiblənəcəyi halda da vəziyyətin tam əksinə dəyişəcəyini güman etmək mümkün görünmür. Görünür, həm də bu gün yürüdülən izolyasionist siyasətin nəticəsidir ki, qlobal siyasətə qayıdan Rusiya və yenicə daxil olan Çin yaranan boşluqları sürətlə doldurmaqdadır. Bu mənada onların hər ikisi ən azı indiki mərhələdə həm də ABŞ-dan daha güvənli tərəfdaş təəssüratı bağışlayır. Məsələn, Venesuelada olduğu kimi. Görünən həm də budur ki, hal-hazırki ABŞ xarici siyasətinin aydın prioritetləri yoxdur. Elə bu səbəbdən də Vaşinqtonun dünənki bir çox müttəfiqləri və tərəfdaşları asanlıqla xarici siyasət kursuna korrektələr edərək, paralel olaraq Rusiyaya və Çinə də meyllənir. Bu da anlaşılandır, çünki az və ya çox dərəcədə xarici faktorun təsiri olan ölkələrdə siyasətdə yaranmış boşluqlar çeşidli sağ və sol populistlər üçün cəlbedici görünə bilər. Bu isə xüsusilə də qarşıdan gəldiyi proqnozlaşdırılan növbəti iqtisadi böhran şəraitində davamlı xaos demək olardı.

P.S.: Bu yazı təxminən 10 gün əvvəl yazılmışdı. Bir neçə saat əvvəl isə ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatası "Erməni soyqırımı" haqda qətnaməni qəbul elədi. Bu, qondarma soyqırımı tanımaq deməkdir. Səbəb əlbəttə ki, heç də mənəvi deyil (ABŞ siyasətində mənəviyyat anlayışı xeyli nisbidir), əsl səbəb yuxarıda qeyd elədiyim kimi, Türkiyənin Suriyadakı ABŞ-ın silahlandırdığı kürd yaraqlılarına qarşı keçirdiyi hərbi əməliyyatdır. Maraqlıdır ki, vaxtilə İranın ABŞ tərəfindən terrorçu təşkilat kimi tanınan İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu eyni tipli əməliyyatı İraqın Şimalındakı kürd muxtariyyətinə qarşı keçirəndə ABŞ siyasətinin heç səsi də çıxmamışdı, amma NATO üzrə müttəfiqi bu addımı atanda ABŞ mediasında və siyasi dairələrində sözün həqiqi mənasında isteriya başladı və nəhayət, Türkiyəyə qarşı dünən həm də sanksiyalar tətbiq olundu, halbuki Türkiyə Suriyaya hərbi müdaxiləni ABŞ prezidenti ilə razılaşdırmışdı. Amma dünənki qətnamə və sanksiyalar həmin kürd yaraqlılarının əslində kimə qarşı silahlandırılmış olduğunun daha bir əyani sübutu oldu. Bu günlərdə o da bəlli oldu ki, qondarma DQR-in xarici işlər naziri ABŞ Konqresində çıxış edəcək. Zaman baxımından təsadüfdürmü? Xeyr, mən belə təsadüflərə inanmıram, amma bir şeyə dəqiq əminəm ki, ABŞ-ın xarici siyasəti (elə daxili də) lobbiçiliyin və puldan başqa heç bir mənəvi dəyərləri olmayan çoxsaylı lobbiçilərin əlində girovdur. 
İndi yazacağım isə fikrimcə Azərbaycan cəmiyyəti və xüsusilə də ölkənin siyasi kəsimi üçün maraqlı olmalıdır. ABŞ-da "Erməni soyqırımı tanınmalıdır!" deyə aylardır özünə əl qatanlardan biri də bizim cəmiyyətə daim Azərbaycanın dostu kimi təqdim olunan David Harrisdir. Bəli, həmin o, Amerika Yəhudi Komitəsinin baş icraçı direktoru.
Buyurun, onun əsl siması ilə elə özünün təqdimatında tanış olun:
https://twitter.com/DavidHarrisAJC/status/1188863975733235712

 Məncə əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Allah Azərbaycanı belə "dostlardan" qorusun.

Etiraz eləmək niyə vacibdir.

Demokratik Qüvvələrin Milli Şurası noyabrın 2-nə yenidən etiraz aksiyası təyin etdi. Adətən, etiraz aksiyaları ərəfəsində sosial şəbəkələrdə "Aksiyalara qoşulmaq lazımdırmı?" mövzusunda müzakirələr açılır, müxtəlif şaiyələr yayılır, təşkilatçıları nüfuzdan salmaq, onlara etimadsızlıq yaratmaq məqsədilə bütün mümkün olan və olmayan vasitələrə əl atılır. Təəssüf ki, bir sıra hallarda belə çirkli texnologiyalar öz bəhrəsini verir və ayrı-ayrı insanları etiraz aksiyalarına qoşulmaqdan çəkindirir. Bunun üzərinə dövlət və hakimiyyət orqanları tərəfindən hədələnmələri, şərlənib həbsə alınmaları və s. təzyiqləri də gəlsək, nəticədə etiraz aksiyalarına qatılan vətəndaşların sayı kəskin şəkildə azalır. 19 oktyabr aksiyası ərəfəsində də belə oldu, amma buna baxmayaraq, etiraz aksiyası baş tutdu və bu aksiya hakimiyyətdə əsl xof yaratdı. Sosial şəbəkələrdə yayılan çoxsaylı foto və videolardan göründüyü kimi, polis əməkdaşları etirazçılara qarşı amansızlıq nümayiş etdirsə də, Bakının mərkəzinə çıxan etirazçılar geri çəkilmədi.
Bu mənada fikrimcə qarşıdan gələn 2 noyabr aksiyasına təşkilatçılar daha yaxşı hazırlaşarsa və insanlarımız daha mütəşəkkil, kütləvi qatılarsa, aksiyanın nəticəsi də əvvəlkindən dəfələrlə təsirli olar. İstənilən etiraz aksiyası, xüsusilə də illərdir sərbəst toplaşma azadlığı qadağan olunmuş Azərbaycanda, ən azı 2 məqsədə nail olmağa kömək edəcək:

1. Xalq öz gücünü duyacaq və öz gücünü qaytarmış xalqla əvvəlki kimi davranmaq, onu aşağılamaq, talamaq, döymək artıq mümkün olmayacaq. Belə xalqa bu gün hücum edənlər sabah onun gücünün qarşısından qaçacaqlar. Çox sadə səbəbdən: çünki öz gücünü duymuş xalq bütün bunlara görə layiqli cavab verə bilər və o zaman bu, həm də 26 ildə onun başına gətirilənlərin hamısına adekvat cavab ola bilər. Bu cavabın həmin 26 ildə xalqı talamış, hər addımda onun qürurunu sındırmağa, ləyaqətini alçaltmağa çalışmış hakimiyyətə nəyin bahasına başa gələ biləcəyini təsəvvür eləməmək mümkün deyil. Başqa sözlərlə, qalib xalqla yalnız tərəf kimi danışmaq mümkündür. Onda bu gün xalqı saymayanlar sabah onun ayağına gedəcəklər, onun qarşısında diz çökəcəklər, ona baş əyəcəklər. Yox, onu sevdiklərinə görə deyil, ondan qorxduqlarına görə. Bütün avtoritar, totalitar kriminal rejimləri idarə edən yeganə etibarlı vasitə isə əlahəzrət qorxudur.

2.  Xalqdan etiraz görməyən və xüsusilə də həmin xalqa yad olan hakimiyyət onun gücündən qorxmayınca tutduğu yoldan - talançılıqdan, zorakılıqdan, soyğunçuluqdan heç vaxt geri çəkilməyəcək, çünki bu əməllər birbaşa onun məqsədinə xidmət edir. Yalnız etirazın miqyasını görəndə o, mövqeyini, cinayətkar yolla toplamış olduğu sərvətini və hətta sağlamlığını itirə biləcəyini düşünəcək, çünki belə situasiya ekstremal vəziyyətdir, ekstremal vəziyyət isə insanları heç vaxt düşünə bilmədiyi kimi düşünməyə vadar edir. Yalnız bu halda hakimiyyəti zəbt edənlər onun əbədi olmadığını düşünə biləcəklər ki, bu da onlar üçün iflasın başlanğıcı olacaq.

Etiraz aksiyalarına divan tutanlara isə sərt müqavimət göstərmək lazım deyil, çünki bu, daha amansız zoraklığa rəvac verməklə və aksiya iştirakçılarının səhhətinə xələl gətirməklə yanaşı, həm də insanlarda ehtiyatlılıq və qorxu yarada bilər. Zorakılıq əmri verənlərə də, həmin cinayətkar əmrləri icra edənlərə də daim bir şeyi xatırlatmaq kifayət edər: Əliyev hakimiyyətinin sonu çatmaqdadır və onda təkcə zorakılıq haqda əmrləri verənlər yox, həm də bu əmrləri icra edənlərin hamısı cəzalandırılacaq, çünki Azərbaycan qanunvericiliyi deyir ki, heç kim qanunsuz əmri icra etməyə məcbur edilə bilməz. Öz konstitusion hüquqlarını təmin etməyə çalışan insanları döymək, onlara xəsarət yetirmək və işgəncə vermək isə təkcə qanunsuz əmrin icrası deyil, bu, ilk növbədə cinayətdir. Elə bunu da aksiya ərəfəsində həmin zorakılıq edənlərə dönə-dönə xatırlatmaq lazımdır. Həm sosial şəbəkələrdəki paylaşımlarda, həm də aksiyaya gedərkən plakatlarda yazılı şəkildə.
İnanıram ki, ən yaxın zamanlarda biz də qalib xalq olacağıq!

Baş nazir niyə dəyişdirildi? ("Turan" agentliyinə müsahibəm)

- Ərəstun bəy, baş nazir Novruz Məmmədov istefa verdi və dərhal yerinə prezidentin iqtisadi məsələlər üzrə köməkçisi Əli Əsədov təyin olundu. Sizcə, bu istefanın və təyinatın arxasında hansı görünən və görünməyən səbəblər dayanır?
- Əvvəla, Novruz Məmmədov istefaya göndərildi desək, məncə daha dəqiq olar və Əli Əsədovun da siz deyən kimi, dərhal təyin olunması da onu göstərir ki, hər şey artıq hazır imiş, qalıbmış həmin o, “ev tapşırığını” reallaşdırmaq. Səbəblərə gəlincə, burda görünən səbəblər görünməyənlərdən müqayisə olunmaz dərəcədə az olduğundan daha çox ehtimallara söykənmək lazım olacaq. Əlbəttə ki, söhbət bugünkü siyasi konyunkturanı əks etdirən reallığa söykənən ehtimallardan gedir. Bu mənada ilk diqqətçəkən məqam baş nazirin dəyişdirilməsinin hansı dövrə təsadüf etməsidir. Bu gün ölkənin media məkanında Azərbaycan-Rusiya münasibətləri ətrafında sözün həqiq mənasında bir toy-bayram əhvalı duyulur. Söhbət əlbəttə ki, ilk növbədə rəsmi mediadan və hakimiyyətə yaxın informasiya resurslarından gedir. Putn – Əliyev görüşü, İlham Əliyevin Qarabağ haqqında nida (!) işarəli bəyanatı, 2 ölkə arasında münasibətlərin guya, keyfiyyətcə yeni mərhələyə keçməsi və s. kimi mövzular ətrafında gedən və bəzən absurd həddə çatan müzakirələr bir sıra çox maraqlı mətləblərdən xəbər verir. Bu yerdə onu qeyd edim ki, şəxsən mənim üçün bütün bunlar nəinki sürpriz deyil, əksinə, 2 il yarım əvvəl “Azadlıq” radiosuna və ilyarım əvvəl də şəxsən sizə müsahibəmdə söylədiyim mümkün dinamikanın artıq aydın görünən təzahürləridir. Xatırladım ki, o zaman Azərbaycanda Rusiya təsirinin daha da artacağını, ölkənin digər xarici partnyorlarından təcrid olunacağını və son nəticədə də bütün bunların Azərbaycanda siyasi hakimiyyətin dəyişməsilə yekunlaşacağını demişdim. Bu gün bir daha eyni fikirləri təkrar edirəm və o zaman olduğu kimi, bu gün də deyirəm ki, əgər Azərbaycanda siyasi hakimiyyət Rusiyanın təsirilə dəyişəcəksə, buna da çox qısqanc yanaşmaq lazım deyil, çünki əvvəla, buna alternativ yoxdur, ikincisi də önəmli olan indiki “siyasi bataqlığın” tərpənməsinə təkan verəcək istənilən bir dəyişiklikdir, onun necə və kimin təsirilə baş verəcəyi yox. Xüsusilə də onun baş verməsi üçün zəruri olan təsir baxımından seçim imkanı olmayanda. Bəli, bu gün artıq əminliklə Azərbaycanın tam Rusiya təsir dairəsində olduğunu demək olar və ölkədə baş verən bütün görünən və ilk baxışdan görünməyən dəyişikliklərin də hamısı məhz həmin təsirdən qaynaqlanır. Bu yerdə haşiyə çıxmaq istərdim ki, bir vaxtlar mövcud olmuş Qərb-Rusiya rəqbəti indi artıq yalnız tarix kimi nəzərdən keçirilə bilər, reallıq isə tamamilə başqadır. Burda da təbii bir sual ortaya çıxır ki, baş nazirin kim olması bu mənada beləmi əhəmiyyətlidir? Cavab verirəm: bəli, hətta baş nazir postunun həm de jure, həm də de facto siyasi baxımdan nominal post olmasına rəğmən, bu, yetərincə təsiri olan bir postdur və həmin postda kimin əyləşməsi siyasi intriqalar baxımından kifayət qədər önəmlidir. Bu mənada da Əli Əsədov ya Rusiyaya daha loyal olduğu, ya da ssenariyə daha çox uyğun gəldiyi üçün baş nazir postuna məsləhət görülüb. Bundan başqa, yeni baş nazir mövcud siyasi konyunkturanın bütün zəruri tələblərinə cavab verir: dövlət dilində yumşaq desək, çox zəif danışır (belə görünür ki, dilimizə bir o qədər də sayğısı yoxdur, əks halda yüksək dövlət postlarında çalışdığı 20-25 ildə onu heç olmazsa bir çox xarici diplomatların mənimsədiyi səviyyədə öyrənərdi), bundan əvvəl prezidentin iqtisadi məsələlər üzrə müşaviri və sonra da iqtisadi məsələlər üzrə köməkçisi postlarında çalışıb və deyilənlərə görə, həm də Rusiyaya yetərincə loyaldır. İstisna eləmirəm ki, başqa səbəblər də var əlbəttə, amma fikrimcə, göstərdiyim amillərin bu dəyişikliyə az təsiri olmayıb.         

- Bu təyinatı hakimiyyətdaxili klanlardan birinin yüksək postlardan birində qələbəsi kimi qələmə verirlər. Əli Əsədov necə biri kimi tanınır və onun hansı klanla daha yaxşı münasibətləri mövcuddur? Yəni hansı klanın üzvüdür?
-  Azərbaycan hakimiyyətinin daxilində gedən və günü-gündən sərtləşən klanlararası mübarizədə qələbə və qalıb yoxdur. Hamı uduzur – ölkə də, onun vətəndaşları da, öz aralarında mübarizəyə cəlb olunmuş qruplar da. Səbəb isə budur ki, həmin mübarizə ölkənin onsuz da kövrək olan, heç bir fundamental hüquqi dayaqlara və mexanizmlərə söykənməyən, hakimiyyət qanadları arasında heç bir səlahiyyət bölgüsü olmayan siyasi sisteminin olan-qalan müxanizmlərini də sürətlə sıradan çıxarmaqdadır. Yəni, hərhansı bir qrupun hakimiyyət ierarxiyasında yüksək post əldə etməsi hətta qısa vadəli baxdıqda da qələbədən daha çox ilğım effektidir, illüziyadır. Bütün bu tip mübarizələr həmin qrupları bir-birindən daha da uzaqlaşdırır, onların bir araya gələ bilməsini getdikcə daha da çətinləşdirir və hakimiyyət daxilində baş vermiş çatı bir qədər də dərinləşdirir. Bura hakimiyyətdaxili mübarizə fonunda sosial-iqtisadi vəziyyətin durmadan ağırlaşmasını, özbaşınalığın və xaosun artmasını və parallel olaraq, ölkədəki olan-qalan müxalifət partiyalarının da məqsədyönlü dağıdılmasını əlavə etsək, ölkənin təhlükəli bir boşluğa və xaosa sürükləndiyini deyə bilərik. Bu isə son nəticədə hər kəs üçün məğlubiyyət, daha dəqiq desək, fəlakət demək olardı. Əli Əsədovun necə tanınmasına gəlincə, fikrimcə o, hər zaman daha çox kölgə fiquru kimi qalmağa çalışdığından xüsusi diqqətçəkən olmayıb və siyasi terminologiya ilə ifadə etsək, daha çox texnokrat təəssüratı bağışlayıb. Bu adamın hətta kifayət qədər əhatəli olan şəxsi biznesi haqda da ölkə mətbuatında elə də çox danışılmayıb, yazılmayıb. Eyni zamanda, Əli Əsədov hərhansı bir uğura imza atmış şəxs kimi də gündəmdə olmayıb, əksinə, fiaskoya uğramış “Bayraq Meydanı” layihəsi ilə və İlham Əliyev hakimiyyətinin ən uğursuz naziri olmuş, keçmiş Milli Təhlükəsizlik naziri Eldar Mahmudovun himayəçisi kimi adı hallanmış məmurdur. İstisna eləmirəm ki, hansısa qrup bu təyinatdan yararlanmağa çalışıb və ya çalışacaq, amma eyni zamanda onun təyinatında daha çox xarici amilin rolunun olduğunu düşünürəm.
- Əli Əsədovun Eldar Mahmudovla qohumluq əlaqələrinin olduğu deyilir. Amma Eldar Mahmudov vurulan ərəfədə Əli Əsədov ziyan görmədi. Və hətta həmin vaxtlarda  prezidentin köməkçisi təyin olundu. Sizcə, Əli Əsədov həmin proseslərdən özünü necə sığortalaya bilib?
-  Qohumluq əlaqəsi haqda deyə bilmərəm, amma düşünmürəm ki, Eldar Mahmudov həmin posta Əli Əsədovun təqdimatı və ya dəstəyilə gətirilmişdi. Mahmudovun güc strukturlarından birinin başına gətirilməsi hələ İlham Əliyevin atasının hakimiyyəti dövründəki təşəbbüsü olub. O zaman onu daha çox DİN-nin rəhbəri etmək istəyi vardı və Eldar Mahmudov bu məqsədlə DİN-nin Baş Narkotiklərlə Mübarizə İdarəsinə rəis də gətirilmişdi, amma bildiyim qədər, nazir Ramil Usubovun və Ramiz Mehdiyevin təkidilə həmin postdan uzaqlaşdırıldı. İlham Əliyev o zaman artıq Heydər Əliyevdən sonra hakimiyyətə gəlməyə hazırlaşırdı və ona güc strukturlarında ciddi dayaqlar lazım idi. Bu məqsədlə də hələ Moskvada yaşadığı dövrlərdən tanıdığı Eldar Mahmudovu gələcəkdə hakimiyyətini qorumalı olan güc strukturu rəhbəri kimi görürdü. Xoşbəxtlikdən Mahmudova DİN orqanlarında irəli getməyə imkan verilmədi, daha doğrusu, o, qısa zamanda bu nazirlikdən kənarlaşdırıldı, yoxsa polis kimi güclü və təsirli bir struktura rəhbərlik etməklə onun nələr törədə biləcəyini təsəvvür eləmək belə qorxuludur. Bu plan baş tutmadıqda isə Mahmudov MTN rəhbəri təyin olundu və bunun nəticəsində ölkənin ən intellektual dövlət qurumunun hansı əməllərə cəlb olunduğunu, necə kriminallaşdığını yenidən xatırlatmağa məncə ehtiyac yoxdur. Azərbaycan həmin təyinatın ağrı-acısını çəkməkdədir və hələ çox çəkəcək. Odur ki, Əli Əsədovun bu təyinatda hansısa xüsusi rolunun olduğunu düşünmürəm, çünki elə olsaydı, onun üçün “xilas olmaq” xeyli çətin olardı.
- Novruz Məmmədovun vurulmasının səbəbi nədir? Versiyalardan biri istefaya Novruz Məmmədovun son verdiyi müsahibənin səbəb olduğu deyilir. Yəni bunun əslində istefa olmadığı da söylənilir. Deyilənə görə istefa ərizəsi yazmaq üçün tapşırıq yuxarıdan gəlib. Sizcə, hakimiyyət Novruz Məmmədov kimi sadiq bir kadrından belə rahatlıqla imtina edəcəkmi?
-  Səbəblər çox müxtəlif ola bilər, amma yenə də o fikirdə qalıram ki, əsas səbəb Əli Əsədovu həmin vəzifəyə gətirmək olub. Belə görünür ki, bu, qaçılmaz bir şərt olub. İstefa olmadığını elə ilk sualınıza cavab verərkən mən də bildirmişəm. Novruz Məmmədovun son müsahibəsinə gəldikdə, həmin müsahibə ilə tanışam, amma o müsahibədə baş nazir postundan kənarlaşdırılmaq üçün elə bir ciddi səbəb yox idi. Həmin müsahibədə Novruz Məmmədov hər bir azərbaycanlının öz ölkəsi, xalqı haqda deməli olduğu, deyə biləcəyi fikirləri səsləndirib. Bəlkə də mən öz meyarlarımla yanaşdığımdan belə düşünürəm və ya əsas qıcıq yaradan müsahibənin məhz ailə tərəfindən sevilməyən “Space” telekanalına verilməsi olub, amma istənilən halda səbəbin bu müsahibə olduğu mənə inandırıcı görünmür. Hakimiyyət mətbəxində hazırlandığı açıq-aydın görünən və bir çox media vasitələrində yayılmış yazıda deyilir ki, Novruz Məmmədov işinin öhdəsindən gəlməyib. Bəli, Novruz Məmmədov baş nazir olduğu qısa müddətdə qeyri-populyar qərarlarla və onların bəzilərinin sonradan ləğv olunması ilə yadda qaldı, amma Azərbaycanda baş nazirin səlahiyyətləri hansısa uğurlu addımlar atmağa, nəyəsə nail olmağa da imkan vermir. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, bu, nominal postdur, çünki ali icra hakimiyyətinin başçısı olan prezident bütün icra qurumlarının, o cümlədən də nazirliklərin, komitələrin və dövlət şirkətlərinin  fəaliyyətinə ya birbaşa özü rəhbərlik edir, ya da bunu köməkçisinin və ya mühafizəçisinin vasitəsilə həyata keçirir. Bundan başqa, ölkənin iqtisadi inkişafı ilə bağlı məsələlər də onun səlahiyyətlərinə aiddir. Belə olduğu halda baş nazir postu faktiki olaraq, formal mövcud olan vəziyifəyə çevrilir. İronik bir vəziyyət alınır: prezidentin köməkçisi və xüsusilə də onun mühafizə rəisi ölkənin yüksək siyasi postlar tutan rəhbərlərindən daha təsirli fiqura çevrilir. Belə olduqda isə baş nazir faktiki “toy generalına” çevrilir. Yəqin yadınızdadır, Novruz Məmmədovdan əvvəlki baş nazir Artur Rasizadəni ölkə əhalisi hətta unutmuşdu da. Qaldı hakimiyyətin ondan imtina edib-etməyəcəyinə, düşünürəm ki, bu, artıq elə də əhəmiyyətli məsələ deyil. Bəlkə elə Novruz Məmmədovun özü üçün də. Hər halda, onun yuxarıda qeyd etdiyimiz müsahibəsində özü də vəzifəyə can atan insan olmadığını dəfələrlə vurğulayıb. Üstəlik də ölkənin baş naziri kimi formal da olsa yüksək bir postu tutmuş şəxsin bundan aşağı və ya ola bilsin xeyli aşağı vəzifəyə gedə biləcəyi nə dərəcədə inandırıcıdır? Bilmirəm, yəqin ki, bu sualın ən dəqiq cavabını yalnız Novruz Məmmədovun özü verə bilər.
- Əli Əsədovun təyinatı nəyi dəyişəcək? Ölkədə, hakimiyyətdaxili siyasətdə hansı dəyişikliklər, yeniliklər olacaq?
- Bu təyinat ölkənin sosial-iqtisadi inkişafında heç nəyi dəyişməyəcək. Azərbaycanda nə normal bazar iqtisadiyyatı var, nə onun fəaliyyət göstərməsi üçün hüquqi şərait, nə də həmin şəraiti təmin edə biləcək dövlət və hakimiyyət institutları. Bazar iqtisadiyyatının fəaliyyəti üçün hüquqi mexanizmlərin işləkliyini qoruyan, mülkiyyət toxunulmazlığını, azad rəqabət mühitini təmin edən müstəqil məhkəmə sistemi yoxdursa, hansı yeniliklərdən və ya dəyişikliklərdən danışmaq olar?! Əgər ölkənin ali qanunverici orqaninda yeni baş nazirin təyinatına bir nəfər də olsun nəinki etiraz eləmir, hətta bitərəf qalmırsa bu, ölkədəki hakimiyyət bölgüsünün necə acınacaqlı bir durumda olduğunu əks etdirən real mənzərədir. Digər tərəfdən, uzun illər boyu prezidentin iqtisadi məsələlər üzrə müşaviri və sonra da iqtisadi məsələlər üzrə köməkçisi vəzifələrində çalışmış şəxs həmin dövrlərdə heç bir iqtisadi yeniliyə, inkişafa nail ola bilməyibsə, heç bir real səlahiyyətləri olmayan baş nazir postunda ondan nəsə gözləməyə dəyərmi? Əlbəttə ki, dəyməz və burda söhbət heç şəxslərdən də getmir, sistem budur, onun xarakteri, fəaliyyət prinsipləri və mexanizmləri yeniliyə, inkişafa xidmət edə bilməz. Sistem dəyişməyəcəksə, ölkədə əsaslı hüquqi, siyasi və iqtisadi islahatlar həyata keçirilməyəcəksə, institusional hakimiyyət bölgüsü təmin olunmayacaqsa, mülkiyyətin statusu müəyyən olunmayacaqsa və atılan bütün addımlar yalnız səmərəliliyini tam itirmiş ierarxiyanı qorumağa xidmət edəcəksə, artıq bütün əlamətlərilə açıq-aydın görünən sistem böhranı da öz məntiqi sonluğunadək davam edəcək. Bu halda da bölgəni nəzarətində saxlamaq istəyən xarici güclər üçün Azərbaycanı istədiyi istiqamətə yönəltmək hətta indikindən də qat-qat asan olacaq. Xüsusilə də onlara loyal şəxslərin aşağıdan yuxarı bütün hakimiyyət strukturlarına yerləşdirilmiş olduğu halda. Hal-hazırda Rusiyanın Azərbaycan da daxil olmaqla, əksər postsovet ölkələrdə həyata keçirdiyi plan məhz belə görünür. Həmin plan baş tutandan sonra isə yüksək ehtimalla, varlanmış, şişmiş və klanlaşmış oliqarxiyaya ehtiyac olmayacaq, çünki siyasi və iqtisadi dayaqları zəif olan hakimiyyətləri idarə etmək daha asandır.

Azərbaycan Ordusuna qarşı təxribatlar niyə dayandırılmır?

Bu günlərdə "Tərtər işi" ilə bağlı baş verən hadisələrdə yeni bir çalar müşahidə olunmağa başladı. Şərlənib tutularaq və işgəncələr verilərək qətlə yetirilmiş hərbçilərin heç bir dövlət orqanından cavab ala bilməyən, ölkənin müxalifəti və hüquq müdafiəçiləri tərəfindən talenin hökmünə buraxılan ailə üzvləri Azərbaycan Ordusunun birinci ordu korpusunun komandanlığının yerləşdiyi hərbi hissə qarşısında etiraz aksiyası keçirdilər. Etiraz aksiyasının keçirildiyi yer hər mənada heç də təsadüfi seçilməyib. Əvvəla, həmin hərbçilərin başına gətirilənlər məkan baxımından həmin korpusun tabeliyində olan hərbi hissə ərazisində törədilib, ikincisi, görünən həm də budur ki, artıq etirazlar məqsədli şəkildə tamamilə fərqli və konkret hədəfə qarşı yönəldilir və bu da səbəbsiz deyil. Belə ki, korpusun komandiri, general-mayor Hikmət Həsənov şəxsi heyət arasında nüfuzu olan komandirlərdən sayılmaqla yanaşı, həm də Milli Ordunun zabitlərinin xeyli hissəsinin inandığı və güvəndiyi komandirlərdən biridir. Ona görə də Milli Ordunun hərbçilərinə qarşı törədilmiş amansız cinayətlərin müəllifləri həm də öz cinayətlərini onun ayağına yazmaqla onu ləkələmək və həm də cəmiyyətdə səngiməyən müzakirə mövzusu olan "Tərtər işi"ni onun üzərində qapatmaq istəyirlər. Məsələnin indi və bu şəkildə gündəmə gəlməsi isə heç də təsadüfi deyil. Rusiya Hərbi prokuroru Valeriy Petrov böyük nümayəndə heyətilə Azərbaycana səfər edir, hərbi prokuror Xanlar Vəliyevlə, müdafiə naziri Zakir Həsənovla və baş prokuror Zakir Qaralovla görüşür. Bu, faktiki olaraq, "Tərtər işi"nin təşkilatçılarına Rusiyanın dəstəyinin ifadəsidir. Beləliklə də Rusiya Azərbaycan Ordusuna qarşı törədilmiş həmin genişmiqyaslı cinayətin arxasında durduğunu açıq şəkildə nümayiş etdirir və bu da zaman baxımından yenə də təsadüfi olmur. Əvvəla, qeyd etdiyim kimi, "Tərtər işi" ölkə gündəmindən düşmür və bu da son nəticədə cinayətkarların ifşasına və ölkədəki ictimai-siyasi durumun dəyişməsinə səbəb ola bilər və ikincisi, hal-hazırda Rusiyanın Azərbaycan hakimiyyətinə təsiri özünün pik nöqtəsindədir və deməli, Moskva üçün onun sifarişilə Azərbaycan Ordusuna qarşı cinayətlər törətmiş əlaltılarını qorumağın əsl zamanıdır. Digər tərəfdən də "Tərtər işini" general Həsənovun üzərində bağlamaqla, Rusiya ölkəsinə xidmət edən daha bir azərbaycanlı zabiti sıradan çıxarmış olacaq.
Beləliklə, Rusyanın ordumuza qarşı təxribatları davam edir və bu təxribatların uğurla davam etməsi üçün Moskva həmin cinayətlərin icraçılarını onların missiyası bitənədək qorumalıdır. Görünür, elə bu səsəbdən də hərbçilərə qarşı törədilmiş qeyri-insani işgəncələrin icrasına birbaşa rəhbərlik etmiş polkovnik-leytenant Cəfər Seyidov da məhz cinayətlərin izini itirmək üçün ölkədən çıxarılaraq, deyilənə görə, Azərbaycanın ABŞ-dakı səfirliyinə hərbi attaşe vəzifəsinə göndərilib. Bu da anlaşılandır, çünki işgəncələrə məruz qalaraq qətlə yetirilən hərbçilərə işgəncə verənlər bunu onun birbaşa rəhbərliyi altında həyata keçiriblər, o isə öz növbəsində bu əmrləri Baş Qərargah rəisi Nəcməddin Sadiqovdan və onun bacısı oğlu, MN Daxili Təhlükəsizlik İdarəsinin rəisi Ramil Əkbərovdan alıb. Deməli, Cəfər Seyidov təkcə cinayətdə şübhəli şəxs deyil, həm də bu cinayıtin açılmasında və təçkilatçıların ifşa olunmasında rolu ola biləcək əsas şahiddir.
Göründüyü kimi, təxribatçı şəbəkə öz fəaliyyətini sistemli və ardıcıl şəkildə davam etdirir: 2013-2015 illərdə ölkənin Hərbi-Dəniz Qüvvələri, 2017-2018 illərdə isə Quru Qoşunlarının xüsusi təyinatlı əsas zərbə qüvvələri casus şəbəkəsi tərəfindən sıradan çıxarıldı. Nəhayət, bu ilin iyul ayında MİQ-29 təyyarəsinin "qəzaya uğraması" nəticəsində ölkənin Hərbi-Hava Qüvvələri hədəfə alınmışdı, lakin hadisənin cəmiyyətdə doğurduğu ictimai rezonans buna mane oldu. Bu səbəbdən də belə görünür ki, şəbəkəyə taktikanı dəyişib, hələlik Azərbaycan Ordusunun aparıcı generalları olan korpus komandirlərini hədəfə almaq tapşırığı verilib.
Casuslar və təxribatçılar tarix boyu öz missiyasını sahiblərindən aldıqları təlimatlar əsasında həyata keçirib və bu gün Azərbaycanda baş verənlərdə də eyni dəst-xətt görünür. Amma faciə burasındadır ki, bütün bu, ağır dövləti cinayətlər silsiləsi ölkənin siyasi rəhbərliyinin, ilk növbədə də Ali Baş Komandanın tam susqunluğu və fəaliyyətsizliyi fonunda davam edir. Görünür, ölkə rəhbərliyini narahat edən daha ciddi məsələlər var, amma əslində məhz elə bu məsələnin hər mənada ən ciddi təhdid olduğunu hələ qəbul edə bilmirlər.