Fransaya cavabımız

Fransa Senatının qondarma erməni soyqırımı ilə bağlı məlum qanunu təsdiqləməsi ölkəmizdə bu məsələyə dair geniş müzakirələrin yeni dalğasına təkan verdi. Bu dalğada ən müxtəlif düşüncələrə - praqmatik təkliflərdən tutmuş, ən qeyri-adekvat reaksiyalaradək görmək olar. Amma məncə məsələnin hüquq çərçivəsində həlli ən optimal yol olardı.

Beləliklə məlum qanuna əsasən Fransa ərazisində erməni soyqırımının inkarı 45 min Avro cərimədən 1 illik həbsədək cəza nəzərdə tutulur. Belə olan halda Azərbaycan həmin qanunla mübarizəni bir neçə hüquqi müstəvidə qura bilər:

1. Əvvəla, biz Xocalı soyqırımı ilə bağlı əlimizdə olan bütün dəlil və sübutları Fransa parlamentinə təqdim edərək bu cinayətin soyqırım kimi tanınmasını xahiş edə bilərik. Baxaq, Fransa qanunvericiləri bu xahişimizə necə cavab verəcəklər...

2.  İkincisi, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin üzvləri hər dəfə AŞPA-ya səfərləri zamanı Assambleyanın yerləşdiyi Strasburqda (yəni Fransa ərazisində) toplantı keçirərək bu qanuna etirazlarını bildirib, "erməni soyqırımı olmayıb!" desələr Fransa Femidası pat vəziyyətinə düşəcək. Bir tərəfdən qanuna əsasən bizim deputatlar məhkəməyə cəlb olunmalıdırlar, digər tərəfdən isə onların diplomatik immunitetinin olması məhkəməyə cəlb olunmalarına yol vermir. Ən pis halda Fransa onların vizasını ləğv edə bilər ki, bu halda da Avropa Şurası ilə üz-üzə gələcək və deməli məsələ çıxacaq beynəlxalq müstəvidə müzakirəyə.

3. Azərbaycanda xüsusi fond yaradılır (dövlət vəsaitləri hesabına) və Fransa məhkəməsi tərəfindən Azərbaycan vətəndaşlarına kəsilən cərimələr, məhkəmə xərcləri və s. bu fonddan  ödənilir. Bədnam qanunu pozduğuna görə həbs olunan Azərbaycan vətəndaşlarının ailələrinə müavinətlər də bu fonddan ödənilir. Bir şərtlə ki, Fransaya yollanan hər bir azərbaycanlı rəsmisi və ictimai xadimi ictimai yerlərdə erməni soyqırımı olmadığını israr edir. Bundan sonra Fransa məhkəməsinin hər bir belə halla bağlı qərarına dair İnsan Haqları üzrə Avropa Məhkəməsinə şikayət olunur və Fransa dövləti cərimələnir. Bu halda işi udmaq şansları kifayət qədər yüksəkdir, çünki məlum bədnam qanunun mahiyyəti Avropa İnsan Hüquq və Azadlıqları haqqında Konvensiyasının bir çox müddəaları ilə təzad təşkil edir. Beləliklə, bir neçə bu cür presedentdən sonra qanunun özü barədə İnsan Haqları üzrə Avropa Məhkəməsinə şıkayət vermək olar.
Amma bütün bu tədbirlər yalnız Azərbaycan iqtidarının məsələ ilə bağlı siyasi iradə və qətiyyət nümayiş etdirəcəyi halda mümkündür. Siyasi iradə nümayişi həm də Fransa mükafatlarından imtinadan tutmuş Fransanın ATƏT-in Minsk Qrupundakı həmsədrinin Bakıda rəsmi səviyyədə qəbul etməkdən imtinayadək olmalıdır. 

Biz bu siyasi iradənin nümayişini görə biləcəyikmi? Bilmirəm düzü, amma mən daha çox bunun olmayacağını düşünürəm. 

Milli mentalitetimiz və milli seçimimiz

İnkişaf strategilaları baxımından müasir dünyamızda müxtəlif modellər mövcuddur ki, bu gün də əsasən ideoloji dartışmalar əsasən iki cərəyan arasında gedir: liberal və mühafizəkar cəmiyyət modeli tərəfdarları arasında. Bu yerdə solçuluq tərəfdarları mənə etiraz edə bilərlər, amma qeyd eləməliyəm ki, solçuluğun əsas ideoloji qida mənbəyi olan sosial yönümlülük artıq həm liberallar, həm də mühafizəkarlar tərəfindən qismən də olsa həzm olunub. Bunun üçün hər iki cərəyanın Avropa modellərinə nəzər salmaq məncə kifayət edər. Sadəcə birində az, o birində bir qədər çox solçuluq elementləri var. Bizim misalda liberal və ya mühafizəkar cəmiyyətdən danışmaq hələ bir qədər tezdir. Yalnız oturuşmuş, mükəmməl ictimai-siyasi münasibətlər sisteminə malik olan cəmiyyətlər önə çıxır və dövlət-cəmiyyət münasibətlərini, onlar arasında balansı qoruyub saxlaya bilir. Bizdə hələlik həm önə çıxan, həm də cəmiyyətə yaşam qaydaları qəbul etdirən dövlətdir (və ya dövlət adından çıxış edənlər) Müasir cəmiyyətin modeli isə Azərbaycanda hələ yoxdur. Ümumiyyətlə formalaşmamış cəmiyyəti müxtəlif formalar ala bilən (və ya verilə bilən) plastik bir kütləyə bənzətmək olar. Bəzən bu formalar çox təhlükəli də ola bilir. Onun, yəni cəmiyyətin formalaşması isə öz formasının verilməsində özünün iştirakının, rolunun olması deməkdir. Zənnimcə, burda da kəşfə ehtiyac yoxdur. Məsələn, cəmiyyətin müasir Avropa modelində əsas amillər insan hüquq və aadlıqlarının təminatçıları olan vətəndaş cəmiyyəti institutları, həm onların, həm də şəxsin yerini və rolunu müəyyənləşdirən qanunlar, qanunların toxunulmazlığını (aliliyini) həyata keçirən isə müstəqil məhkəmə hakimiyyətidir. Bu üç amil arasında mövcud olan münasibətlər sistemi insan hüquq və azadlıqlarının, mülkiyyət toxunulmazlığının və dövlətin inkişaf strategiyasının əsasını təşkil edir. Fikrimcə, biz də elə əsas amillər kimi bunları qəbul etsək yanılmarıq. Bu gün Azərbaycan vətəndaşının düşüdüyü durumun əsas səbəbləri kimi mən bunların olmamasını görürəm. Müxtəlif əhali qrupları arasında gedən debatları model axtarışı kimi qəbul etsək, deməli həqiqətən də nə model var, nə də təbii ki, onun təminatçısı olan amillər və mexanizmlər. Bəzən bir çox axtarışlar milli adət-ənənəyə, inanca və tarixi təcrübəyə əsaslanmağa yönəlir, yəni insan hüquq və azadlıqlarının ikinci dərəcəli olmasına. Bu halda biz ciddi uğursuzluqlarla üləşə bilərik. Ən azı ona görə ki, həmin sferadakı kriteriyalar hamı üçün universal olmadığı kimi, hamı üçün məqbul da olmaya bilər. Xüsusilə də ictimai münasibətləri tənzimləyən dəyərlərin müəyyənləşdirilməsi məsələsində. Bu sahədə problemli məqamlardan biri də mentalitet adlandırılan amilə tez-tez istinad olunmasıdır. Çünki mentalitetin təməl komponentlərinə yanaşmada biz ciddi fikir ayrılıqlarının şahidi oluruq: biri bunun təməlində milli, digəri-dini, üçüncüsü isə milli-dini-tarixi təcrübədə qazanılmış ictimai münasibətləri və dəyərləri görür. Deməli ən azı bir neçə mentalitet modeli haqqında təsəvvürlər mövcuddur. O aman "mentalitet nədir?" sualının özü elə uzun illərin davamlı mübahisə predmeti ola bilər. Bunu da deyim ki, mənə görə mentalitet anlayışının ictimai-siyasi hədəfi cəmiyyəti çərçıvələrə salmaq cəhdidir və ən təhlükəlisi də budur ki, bu çərçıvələrin hüdudları çox nisbidir. Mentalitet abstrakt kateqoriya olduğundan onun çərçivələri də nisbidir. Qısası, hər kəsin mentalitet adlanan öz çərçivəsi var ki, qalanlarını da bu çərçıvəyə soxmağa çalışır. İnkişaf strategiyası baxımından "milli adət-ənənələrimiz, inancımız, tarıxımiz var" tezisini mən keçmişə baxış, nastolji kimi qəbul edirəm. Bir çox hallarda çox da yaxşı təsəvvür eləmədiyimiz keçmişə, təxəyyül üzərində qurulan keçmişə.

Mənsə keçmişə yox, gələcəyə getmək istəyirəm. İşıq gələn tərəfə.

Hakimiyyətin "Yeni Avropa Projesi"

Beynəlxalq dəstəkdən sürətlə məhrum olan Azərbaycan iqtidarı öz hakimiyyətini qorumaq üçün yeni texnologiya və üsullara əl atmaqda davam edir. Beynəlxalq faktorun hakimiyyət üçün (həlledici) önəmini yaxşı anlayan rəsmi Bakı bu dəfə keyfiyyətcə yeni bir lahiyə həyata keçirməyə hazırlaşır. Əslində mahiyyətcə əvvəlki projelərdən prinsipial fərqlənməsə də "Yeni Avropa Projesi" fərqli fiqurlar və fərqli ideyalar üzərində qurulur. Belə ki, bu dəfə hakimiyyətə dəstək verən yeni Avropa şəbəkəsi Azərbaycanda və Qərbdə hakimiyyətə opponentlik edən şəxslər tərəfindən təşkil olunur və əvvəlkindən fərqli olaraq, Azərbaycan müxalifətinın öncə deyildiyi kimi, guya, zəif, sistemsiz, qeyri-demokratik və marqinal olması barədə mövqe ortaya qoymayacaq. Bu variant artıq istismar olunub və effekti də gözlənildiyindən qat-qat aşağı alınıb.  Avropada və Azərbaycanda sabit hakimiyyət opponentləri kimi tanınan bir neçə şəxs təşkilatlanaraq kollektiv şəkildə hakimiyyəti kəskin tənqid etməklə yanaşı, müxalifəti də qabiliyyətsizlikdə və.... İranla əməkdaşlıqda ittiham edəcək. Buna əsas olaraq fakt kimi Hacı İlqar İbrahimoğlunun İctimai Palatanın Koordinasiya Şurasında üzvlüyü və guya, bunun nəticəsi olaraq, bu qurumu ələ keçirməsi göstəriləcək.  Nəzərə alsaq ki, bu planı "dinçilərlə" münaqişədə olan və onlar tərəfindən "hədələrə", "təzyiqlərə" məruz qalmış siyasi fəalların iştirakılə reallaşdırmaq nəzərdə tutulur, müəyyən effekt istisna edilmir. Beləliklə, iqtidar demokratik müxalifətin əsas qurumu olan İctimai Palatanı Avropaya və dünyaya bu dəfə İran təsiri altında olan dinçi qurum kimi təqdim etməyi və özünə ölkədə dünyəvi alternativin olmadığını göstərməyi nəzərdə tutur. Bu məqsədlə yaxın zamanlarda "dinçilərin" "təzyiq və təhdidləri" ilə üzləşən bir neçə tanınmış dünyəviçilik tərəfdarının Avropada siyasi sığınacaq almaq üçün Avropa Birliyi ölkələrinə müraciət edəcəyi gözlənilir. Təşkilatda birləşən həmin şəxslər Avropanın müxtəlif ölkələrində dəyirmi masalar, konfranslar təşkil edərək Azərbaycanda dünyəvilik üzərinə çökmüş təhlükə barədə geniş müzakirələr aparacaqlar. Həmin tədbirlərdə hakimiyyət kəskin tənqid olunmaqla yanaşı, əsas müxalifət də dini meylli kimi təqdim olunacaq. Avropadakı Azərbaycan sekulyaristlərinin təşəbbüsü Azərbaycanda dəstək tapacaq, lakin həmin dəstək bu dəfə nə iqtidar, nə də iqtidaryönümlü düşərgədən gəlməyəcək. Bu məqsədlə illər boyu müxtəlif Avropa və ABŞ qurumlarına yerləşdirilmiş kadrlar işə salınacaq. Belə ki, həmin qrupa aid olan insanlar Azərbaycan cəmiyyətində sabit qərbpərəst imicə malik olmaqla yanaşı, eyni zamanda, onların bəziləri mütəmadi olaraq ölkəyə gələn yüksək çinli ABŞ və Avropa rəsmilərilə görüşlərə də cəlb olunublar. Bu görüşlərin iştirakçılarının adı adətən Qərb ölkələrinin müxtəlif missiyalarının görüşlər barədə hesabatlarına düşür. Beləliklə, qərbpərəstlərin Azərbaycanda dünyəviliyə təhlükə olması barədə müxtəlif müraciət və bəyanatları axın şəklində Qərbə doğru yönəldiləcək. Eyni zamanda, müxtəlif ABŞ və Avropa qurumlarında çalışan həmin şəxslərin yuxarıda göstərilən narahatlığı Azərbaycan cəmiyyətinə Qərbin mövqeyi kimi təqdim olunacaq. 

Təsvir edilən planın Avropa hissəsinin koordinasiyası Almaniyada biznes fəaliyyəti ilə məşğul olan və hakimiyyətə bağlı bir neçə şəxsin vasitəsilə birbaşa Bakıdan gələn təlimatlar üzrə həyata keçiriləcək. Səfirliklər və digər dövlət nümayəndəlikləri isə onların fəaliyyətini etirazlarla qarşılayaraq bu şəbəkənin fəaliyyətinə bu yolla piar dəstəyi verəcək. 

Lakin Avropa Birliyinin müxtəlif institutlarının və Avropa ölkələrinin dövlət qurumlarının məlum plan haqda məlumatlı olduğu da istisna edilmir və bəlkə də "Spiegel" jurnalının 4 yanvar tarixli nömrəsindəki məlum məqalə də elə Azərbaycan hakimiyyətinə bu fəaliyyətdən çəkinmək barədə mesaj xarakteri daşıyırdı...