Müasir geosiyasi mübarizədə Rusiyanın dənizlərə nəzarət strategiyası

 Əvvəllər də qeyd etdiyimiz kimi müasir dövrdə geosiyasi mübarizə əsasən kommunikasiyalara, dəhlizlərə və limanlara nəzarət uğrunda gedir. Burda da əsas hədəflərdən biri və bəlkə də birincisi Avrasiya məkanının əsas nəqliyyat-kommunikasiya qurşağı olan Şərq-Qərb dəhlizinə nəzarəti ələ keçirməkdir.

Bu, bölgənin iki əsas qütbü, başqa sözlərlə istehsalçısı və istehlak bazarı olan Avropa Birliyi ilə Asiya ölkələri arasındakı daşımalara nəzarət etmək deməkdir. Xatırladım ki, 2020-ci ildə bu qütblər arasındakı ticarət dövriyyəsi təxminən 1, 3 trilyon dollar təşkil edib. Bu isə qlobal ixracatın (16,9 trilyon) təxminən 8% deməkdir.

Avrasiya məkanında gedən geosiyası mübarizənin əsas xüsusiyyətlərindən biri də geosiyasi proseslərdə iştirak edən tərəflərin təkcə keçən əsrin ikinci yarısında olduğu kimi SSRİ və ABŞ, son 30 ildə olduğu kimi əsasən ABŞ olmamasıdır. Qlobal maraqlar uğrunda gedən bugünkü mübarizədə Çin də var.

Amma situasiyanın mürəkkəbliyi bununla da bitmir. SSRİ dağıldıqdan sonra təxminən 30 ilə yaxın birqütblü qalan dünyada maraqlar uğrunda gedən mübarizələr düzənsizlik yaratdı. Bu səbəbdən də əsas supergüc ABŞ təkbaşına yeni dünya düzənini formalaşdıra bilmədi. Sanki dünyada bir düzənsizlik dövrü başladı.

Bu vəziyyəti amerikalı diplomat Riçard Haas özünün "Düzənsiz dünya" kitabında belə təsvir edir (Richard Haas: "A World in Disarray. American Foreign Policy and the Crisis of the Old Order): "Artıq düzənli zamanlar deyil. Bu da o deməkdir ki, düzənsiz dünyada düzənli xarici siyasət yürütmək asan olmayacaq."

Bugünkü düzənsizliyin səbəblərini 2009-cu ildə ABŞ-da hakimiyyətə gələn Barak Obamanın multipolyar xarici siyasət doktrinasında axtarmaq nə dərəcədə əsaslıdır? Bu sual ətrafında mübahisə etmək olar əlbəttə, amma başlıca səbəb şübhəsiz ki, sosialist düşərgənin dağılması nəticəsində ikiqütblü dünya modelinin tarixə qovuşması idi.

Bu, həm də İkinci Dünya Müharibəsindən sonra qurulmuş qlobal təhlükəsizlik sisteminin əhəmiyyətli dərəcədə zəifləməsi demək idi. Nəticə dünyanın müxtəlif bölgələrində geosiyasi boşluqların yaranması oldu ki, onları da qlobal siyasətə can atan regional güclər doldurmağa başladı.

Əvvəllər SSRİ ilə Qərb arasında rəqabət meydanı olan Avrasiya bölgəsində artıq təkcə Rusiya, Çin kimi böyük güclər deyil, həm də Fransa, Türkiyə və İran kimi regional güclər də öz maraq dairələrini müəyənləşdirməyə başladılar. Bu isə təkcə yeni rəqabət formatları deyil, həm də yeni potensial münaqişə ocaqları deməkdir.

SSRİ-nin kollapsından sonra iki onilliyə time-out götürən Rusiyanın bu mübarizədəki ilkin hədəfləri aşağıdakılardan ibarət idi:

- öz patronajı altında postsovet məkanı əhatə edən yeni Avrasiya təhlükəsizlik sistemi qurmaq - KTMT;

- həmin formatda vahid iqtisadi məkanı - Avrasiya İqtisadi Birliyini yaratmaq;

Yalnız bu halda Rusiya Avrasiya bölgəsində yerləşən və qlobal əhəmiyyətə malik olan Şərq-Qərb və Şimal-Cənub dəhlizlərinə nəzarət etmək iqtidarında ola bilərdi. Amma hər iki bənd üzrə çoxsaylı ziddiyyətlərin ortaya çıxması həmin məqsədə çatmağa imkan vermədi.

SSRİ dövründə qardaş respublikalar olan indiki müstəqil dövlətləri birləşdirə biləcək ortaq maraqlar onları ayıranlardan xeyli az idi. Belə ki, iqtisadiyyatı əsasən enerji daşıyıcıları ixracı üzərində qurulmuş 5 ölkə bu səbəbdən daha çox bir-birinə rəqib sayılırdı. Digər bir səbəb isə postsovet dövrünün ərazi mübahisələri oldu.

Həmin səbəblərdən də Rusiyanın postsovet ölkələrə yönəlik siyasəti getdikcə daha çox sərt gücün rolunun artmasına yönəlməyə başladı. İstər hərbi bazaları və nəzarətində olan etnik-ərazi münaqişələri, istərsə də birbaşa hərbi müdaxilələr bu günədək Rusiyanın öz hədəflərinə çatmasını tam təmin edə bilmir.

Amma proses davam edir və indiki mərhələdə Rusiya əsasən dəniz yollarına və mühüm limanlara nəzarəti ələ keçirməyə çalışır ki, bu məqsədlə də həm "yumşaq", həm də "sərt" gücdən istifadə etməkdədir. Məsələn, "Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında” Konvensiyanın imzalanmasına (12.08.2018) Rusiya daha çox siyasi-diplomak yolla nail oldu.

Amma bunun ardnca xəzəryanı dövlətlərin hərbi dəniz donanmalarının (ilk növbədə Azərbaycanın) dağıdılmasına start verildi ki, bu da Rusiyanın Xəzərdəki mütləq dominantlığının təmin olunması üçün vacib idi. Təxminən 40 gün əvvəl baş tutan Qazaxıstana hərbi müdaxilə də ozünü dəniz məsələlərində göstərməkdədir.

Xatırladım ki, Qazaxıstana yeridilən Rusiya qoşunlarının bir hissəsi (Yaxın Şərq dəniz piyadaları korpusu) məhz Aktau limanını nəzarətə götürmüşdü. Təəccüblü deyil ki, hərbi müdaxilədən 1 ay keçməmiş Aktau yaxınlığında yeni gəmi təmiri zavodunun tikilməsi qərara alınıb. Zavodda il ərzində 10 gəmini təmir etmək, həmçinin bir gəmi qurmaq nəzərdə tutulur.

Rusiyanın Xəzər-Qara dəniz strategiyası bununla bitməyəcək. Belə görünür ki, Qazaxıstanın ardınca hədəfdə digər iki xəzəryanı ölkə - Azərbaycan və Türkmənistan olacaq. Türkmənistana nəzarət həm də "sözəbaxmaz" Özbəkistanı 3 tərəfdən əhatəyə almaq olardı. Qırğızıstan və Tacikistan isə Rusiya hərbi bazalarının artıq mövcud olduğu ölkələrdir.

Rusiyanın dənizlərə nəzarət strategiyasının mühüm bir elementi də vaxtilə Krımın Ukraynadan güclə alınması və ilhaq edilməsidir. Amma Qara dəniz bölgəsində məsələ bununla məhdudlaşmır. Rusiya Azov dənizindən Qara dənizə keçidi təmin edən Kerç boğazında keçidi süni şəkildə məhdudlaşdıraraq Ukrayna gəmiçiliyinin hərəkətinə maneələr yaradır.

Qara dənizlə bağlı digər bir problem illərdir ətrafında müxtəlif qaranlıq proseslər gedən Gürcüstanın dərinsulu Anakliya limanının tikintisidir. Gürcüstanın TBC Holdingin və ABŞ-ın Conti International şirkətinin iştirakı ilə yaradılmış konsorsium illərdir limanın tikintisinə başlaya bilmir.

Xatırladım ki, Anakliya limanının tikintisi ölkənin iqtisadi prioritetlərindən biri kimi Gürcüstan Konstitusiyasına daxil edilib.

Amma hətta Türkmənistanın Türkmənbaşı Beynəlxalq Limanına və Gürcüstanın Anakliya Poti limanlarına nəzarəti ələ ala biləcəyi halda da bu, Rusiyanın cənib dənizlərə nəzarət strategiyasını təmin etmir, çünki...

Çünki bütün bu, dəniz yolları infrastrukturuna tam nəzarət üçün Rusiya öz təsirini Azərbaycanın limanlarına da yaymalıdır. Elə bu amil də Azərbaycanı günü-gündən daha da aqressivləşən Rusiyanın hədəfinə gətirir.

P.S.: Dünən DTX-nin Müdafiə Nazirliyinin bir neçə maliyyə qurumu nümayəndəsini saxlaması barədə xəbər yayıldı. Xatırladım ki, xəbərdə adı keçən və 1 mln. 800 min manat mənimsəmədə ittiham olunan Əlizadə Vüsal Ədalət oğlu Hərbi Dəniz Qüvvələri maliyyə idarəsinin rəisidir.

Hərbi Dəniz Qüvvələrinin necə dağıdılması haqda dəfələrlə yazmışam və danışmışam. Ümid edirəm, indi həmin sabotajın da araşdırılmasına qərar verilər, çünki ölkənin HDQ-nin dağıdılması xaricdən sifariş olunmuş və Azərbaycanın Xəzərdəki mövqelərini sarsıtmağa xidmət etmiş dövlətə xəyanət aktıdır. Xəyanət isə cəzasız qalmamlıdır!

Yeni dövlətimizi necə qurmalı

 Müharibə başa çatdıqdan sonra növbəti və bəlkə də daha məsuliyyətli bir mərhələ başlayır, çünki bu mərhələdən ölkənin və xalqın bəlkə 30, bəlkə də 50-illik gələcəyi asılı olacaq. Əlbəttə söhbət bütün sahələrdə normal fəaliyyət göstərə bilən çevik dövlət modelindən gedir.

Bizim kimi kiçik ölkələr yaxın onilliklər üçün öz modelini qurmağa çalışanda dünyadakı qlobal tendensiyaları nəzərə almaya bilməz. Dünyadakı müasir tendensiyaları isə son 75 ildə sülhün və əminamanlığın, sosial və iqtisadi inkişafın təminatçısı olmuş legitimliyin və qlobal institutların arxa plana keçməsi kimi xarakterizə etmək olar. 

Müasir dünyanın texnoloji inkişafda sıçrayışla irəli getməsilə yanaşı, dövlətlərarası və qlobal münasibətlərin tənzimlənməsində sürətlə geriləməsi baş verir. Legitim (hüquqi) mexanizmlərlə yanaşı onların işləkliyini təmin edən beynəlxalq institutlar da çökür ki, bu da həmin münasibətlərin tənzimlənməsində başqa amillərin rolunu ön plana çıxarır. 

Bu amillər çoxdur, amma onlardan əsas qarşılıqlı əlaqəli ikisini xüsusi vurğulamağa ehtiyac var: korporativ maraqlar və yeni siyasi elitalar.

Korporativ maraqların təsirinin artması təkcə 2-ci və 3-cü dünya ölkələrində deyil, elə aparıcı ölkələrdə də siyasi elitanın yeni tipinin formalaşmasını və idarəçiliyə gətirilməsini diqtə edir. 

Bu gün baş verən də elə budur: siyasi hakimiyyətin korporativ maraqların təsirindən daha çox asılı olması və bu, qlobal prosesdir. İdeoloji yönümündən, dövlət-idarəetmə modelindən asılı olmayaraq dövlətlər daha çox maraqlarla idarə olunur, nəinki qanunlarla. Bu isə artıq yeni siyasi reallığı gündəmə gətirir.

Uzun yazmamaq barədə vədimə əməl edərək burda fikrimi tamamlamaq istərdim: gələcək Azərbaycanı qurmaq üçün ilk növbədə dünyada baş verən tendensiyaları və reallıqları öyrənməli, təhlil etməli və dövlət quruculuğunda onları nəzərə almalıyıq. Yeniliyə isə ehtiyac var və o, təkcə qlobal proseslərdən yaranmayıb.

Müstəqillik dövründə ilk dəfə ərazi bütövlüyünü öz gücü hesabına bərpa etməyə yaxın olan ölkəmiz artıq heç 2-3 ay əvvəlki də deyil. Qarşımızda təkcə başqa azərbaycanlı deyil, həm də başqa cəmiyyət var, onlarla dövlət arasında yarana biləcək ziddiyyət və münaqişələrdən qaçmaq üçün isə başqa, yeni bir ölkəyə ehtiyac var. 

Həm də ona görə ki, əslində heç köhnə ölkənin özü də yoxdur artıq.

Azərbaycan: radikal siyasi transformasiya yoxsa sıradan kosmetik əməliyyat? (3-cü hissə)

İkinci yazımın sonunda bunları qeyd etmişdim:
"Amma hakimiyyət bunu da anlamalıdır ki, ölkədə sosial-iqtisadi irəliləyiş olmayacağı halda atılan bütün digər addımlar əks-effekt verəcək və onu özünün illər boyu qazdığı quyuya daha sürətlə yaxınlaşdıracaq. Bu yol da sonsuz deyil. Əlbəttə ki, həmin yolda ona opponentləri tərəfindən yardım əli uzadılmayacaqsa."
Bu, həm də müxalifətə aiddir, çünki hakimiyyətə ən loyal ekspertlər də qarşıdan gələn ildə Azərbaycanın iqtisadi göstəricilərinin ürəkaçan olacağını iddia eləmirlər. Sosial-iqtisadi vəziyyət isə elə bu gün də yetərincə aydındır və deməli, iqtisadi göstəricilərin bir qədər də aşağı düşəcəyi qaçılmazdır. Hələ əvvəlki şərhlərimdə də göstərmişdim ki, hakimiyyəti növbədənkənar parlament seçkilərinə getməyə sövq edən əsas səbəblərdən biri, bəlkə də birincisi məhz budur. Şübhəsiz ki, iqtidar cəmiyyətdəki əhvalı da, əhalinin özünə münasibətini də yaxşı bildiyindən vəziyyət döməz nöqtəyə çatmamış bütün hakimiyyət qanadlarını növbəti müddətə legitimləşdirməyə çalışır. Parlament seçkiləri də onun istədiyi şəraitdə keçərsə yaxın 5 ildə Əliev hakimiyyətinə narahatlıq yarada biləcək siyasi hadisələr olmayacaq. Bu isə onun üçün hakim mövqeyini azı 5 il də qoruyub saxlamaq deməkdir. Şübhəsiz ki, müxalifət də bunu anlamamış deyil və həmçinin hakimiyyətin bu gün əvvəlki seçkilərdəkindən daha həssas durumda olduğunu da. Həssaslığı artıran amillərdən biri də son 26 il ərzində seçki saxtakarlıqlarını sistemli şəkildə həyata keçirmiş komandanın artıq iş başında olmamasıdır. Azərbaycanın bugünkü ictimai-siyasi reallığını əvvəlki seçkilər dövründən fərqləndirən daha bir səbəb isə xarici təsirlə bağlıdır. Belə ki, 2018-ci ilədək Azərbaycan hakimiyyəti balanslaşdırılmış xarici siyasət kursu yürütdüyünü iddia edirdi və bu da ona bölgəyə təsiri olan əsas güclər arasında manevr etməyə imkan verirdi. İndiki halda isə Azərbaycan birmənalı olaraq Rusiyanın təsir dairəsindədir və bu da ölkəni tam olaraq şimal qonşusundan asılı edir. Odur ki, Azərbaycan parlamentinin başı üzərində Rusiya kabusunun dolaşması (bəzi mənbələrdən verilən məlumatlara görə Rusiya Azərbaycan parlamentinin formalaşdırılmasında öz 60 mandatlıq "payını" istəyir) qaçılmazdır. Təkcə yuxarıda sadalanan amillər gələn ilin fevralında keçirilməsi nəzərdə tutulan növbədənkənar parlament seçkisini əvvəlki seçkilərdən daha diqqətçəkən edir, amma təəssüf ki, müxalif düşərgədə ona bu cür münasibətin olması görünmür.
Azərbaycan müxalifəti niyə birləşə bilmir? Bu sual həm ölkə ictimaiyyətini, həm də beynəlxalq dairələri azı 20 ildir düşündürsə də, ona əsaslı cavab hələ yoxdur. Doğrudanmı, bu birləşə bilməmək sindromunun (artıq ona xroniki xəstəlik də demək olar) səbəbi müxalifət liderlərinin bir-birini həzm edə bilməməsi, qarşılıqlı qısqanclıq və ya sadəcə partiya maraqlarının bütün digər maraqlardan daha üstün tutulmasıdır? Bəli, bu səbəblər də var, amma fikrimcə əsl səbəblər daha dərindədir. Hətta belə bir cavabla da razılaşsaq, o zaman burda sadə bir həqiqəti etiraf etməliyik ki, daimi məğlub statusunda qalmağa məhkumdur. Amma bunun özündən də başqa bir sual doğur ki, müxalifət öz missiyasını bundamı görür? Yoxsa Azərbaycan müxalifətinin hədəfi elə 3, 5 və ya 10 deputatla saxta parlamentdə təmsil olunmaqdır? Məgər hətta bu, nəyisə dəyişməyə qadirdirmi? Əlbəttə ki, yox. Məntiqlə istənilən müxalifət partiyasının hakimiyyətə gəlmək istəyi onun apardığı mübarizənin əsas hədəflərindən olmalıdır və yəqin ki, Azərbaycan müxalifəti də bu mənada istisna deyil və ya olmamlıdır. Hər kəsə bəlli olan həm də budur ki, obyektiv və subyektiv səbəblərdən ölkə müxalifəti siyasi proseslərdən kənarda qalıb. Amma bu halda da Azərbaycan müxalifətinin əsas problemləri ilk növbədə onun daxilindədir:

1. Müxalifət partiyaları artıq 10-20 ildir ki, eyni liderlər tərəfindən idarə olunur. Bəli, məhz liderlər tərəfindən, çünki partiyaların heç birinin daxilində kollegial idarəçilik yoxdur. Bu, azmış kimi, üstəlik partiyalardan heç birinin daxilində daimi diskussiya şəraiti də yoxdur, çünki istənilən mövzuda diskussiya açan fərd və ya qrup tezliklə partiyanı tərk etməli olur;

2. Burdan belə qənaətə gəlmək olar ki, partiyadaxili demokratiya da yox dərəcəsindədir, bu isə sadəcə partiyadaxili məsələ deyil, həm də partiyanın cəmiyyətə təklif etdiyi modeldir. Deməli, öz daxilində demokratik dəyərlərin təşəkkül tapmasına imkan verməyən, fikir ayrılığına (bəzən ifrat) dözümsüzlük göstərən, daxili diskussiyaları beşiyində boğan partiyaların (daha doğrusu, partiya liderlərinin) hakimiyyətə sahib olacağı halda cəmiyyətə təqdim edəcəyi modeli də təsəvvür etmək bir o qədər çətin deyil;

3. Müxalifət partiyaları həm obyektiv, həm də subyektiv səbəblərdən cəmiyyətdən xeyli dərəcədə təcrid olunub və əksər partiyalarda cəmiyyət barədə təsəvvürlər ya partiyanın daxilindəki ab-hava ilə eyniləşdirilir, ya da bu, onları sadəcə maraqlandırmır. Bu səbəbdən də ortaya atılan populist ideya və çağırışlar da bir sıra hallarda əks-effekt verir, bəzən isə müxalifəti cəmiyyət qarşısında gülünc vəziyyətə qoyur;

4. Müxalifət partiyaları bir-birilə mübarizəyə daha çox güc, enerji, vaxt və resurs sərf edir, nəinki iqtidarla mübarizəyə. Belə təəssürat yaranır ki, mübarizə iqtidar yox, müxalifət olmaq uğrunda gedir, bu isə tamamilə fərqli mübarizə müstəvisində olmaq deməkdir. Daha dəqiq desək, siyasi mübarizə müstəvisindən kənarda olmaq;

5. Son illər uzunmüddətli mübarizə təcrübəsinə malik olan onlarla, yüzlərlə üzvünü və tərəfdaşını itirmiş müxalifət partiyaları təkcə kəmiyyətcə deyil, həm də keyfiyyətcə xeyli geriləyib. Bu isə həm də onun cəmiyyətdəki sosial bazasını nəzərə çarpacaq dərəcədə daraldıb;

Başqa amilləri də göstrəmək olardı, amma fikrimcə hətta bütün bunlar da müxalifətin vəziyyətini ümidsiz eləmir, onu ümidsiz duruma salan israrla yanlış addımlar atmaqda davam etməsidir.
Vəziyyətin yuxarıdakı qısa təsviri mövcud şəraitdə istənilən ölkədə müxalifətdən aşağıdakı addımları atmağı tələb edir(di):

- Seçkilərin saxtalaşdırılacağına əmin olaraq belə seçkidə mütləq iştirak etmək zəruri idi. Ona görə ki, hal-hazırki şərait (yuxarıda qeyd etdiyim kimi) əvvəlkilərdən əsaslı şəkildə fərqlənir və deməli, ona uyğun da taktika işləmək və müxalifətdaxili anlaşma əldə edərək, maksimum sayda namizədlə və vahid düşərgə şəklində seçkiyə qatılmaq;

- seçki kampaniyasını namizədlərin özü tərəfindən "evdən-evə" sxemi üzrə həyata keçirməklə maksimal sayda seçicini (əhalini) əhatə etmək və onları ölkədə baş verməsi həm zəruri, həm də qaçılmaz olan dəyişikliklərə hazırlamaq;

- heç bir halda müxalifətdaxili münaqişələrə yol verməmək;

- seçki kampaniyası üçün bütün bu məsələlərə dair müntəzəm qısa videoçarxlar və müraciətlər hazırlayıb yaymaq;

- mediada (o cümlədən də sosial mediada) durmadan dəyişikliklər olacağını vurğulamaqla cəmiyyətdə müvafiq əhvalı formalaşdırmaq;

- seçkilər saxtalaşdırılacağı halda ölkədə inqilabi dəyişikliklərin baş verəcəyini gündəmdən düşməyə qoymamaq, saxtakarlıq olduğu halda isə (bizdə bu, qaçılmazdır və son bələdiyyə seçkiləri də ona əyani sübutdur) etirazlara start vermək və s.

Amma bu gün Azərbaycanın müxalif düşərgəsinə nəzər salsaq, orada müşahidə olunan bundan tamamilə fərqli bir mənzərədir: Müsavat və REAL seçkidə iştiraka, Milli Şura (AXCP+) isə onlarla mübarizəyə start verib. Belə qeyri-siyasi mübarizə isə son nəticədə yalnız hakimiyyətin maraqlarına və onun ömrünün uzadılmasına xidmət edən texnologiyadır. Bu texnologiyada iştirak etməyin səbəblərinin məqsədli və ya kor-koranə olması isə başqa bir müzakirənin predmetidir.
Amma bir məqam artıq bu gün aydındır: biz bu dərsi artıq keçmişik, özü də dəfələrlə... 

(davamı var)

Azərbaycan: radikal siyasi transformasiya yoxsa sıradan kosmetik əməliyyat? (2-ci hissə)

Beləliklə, əvvəlki yazımda qeyd etdim ki, Azərbaycanda baş verənlərin siyasətlə heç bir əlaqəsi yoxdur və fikrimcə bu, təkcə hal-hazırki dövrə aid deyil. Ölkənin nə sosial-iqtisadi, nə siyasi, nə təhlükəsizlik, nə də beynəlxalq əməkdaşlıq (və ya inteqrasiya) siyasətində heç vaxt aydın hədəflər, konturlar və bunlara uyğun proqramlar olmayıb. Azərbaycan göstərilən bütün istiqamətlərdə faktiki olaraq spontan addımlayıb. Əksər hallarda da geriyə. Bunun da səbəbi hakim zümrənin maraqlarının milli maraqlardan daim öndə olması olub və vəziyyət bu gün də belədir. Bir o fərqlə ki, bu gün hakim zamrənin maraqları dövlət maraqlarını ümumiyyətlə tam arxa plana atıb. Ölkənin neft ixracından əldə etdiyi gəlirlər primitiv bölüşmə yolu ilə hakim ailələr arasında paylaşdırılıb ki, bunun da nəticəsində cəmiyyətdə ifrat sosial qütbləşmə baş verib. Başqa sözlərlə, bu gün Azərbaycan bir tərəfdən oğurluq yolu ilə son dərəcə zənginləşmiş hakimiyyət ierarxiyasından, digər tərəfdən isə əksər hissəsi ifrat yoxsullaşmış əhalidən ibarətdir. Amma hətta bu halda da həmin mənimsənilmiş resurslar ölkə daxilində investisiya olunsaydı bu, ölkədəki sosial-iqtisadi durumu yaxşılaşdırmaqla cəmiyyətin hər iki qütbü üçün müsbət rol oynaya bilərdi: hakim zümrə bir qədər də zənginləşər və öz hakimiyyətini möhkəmləndirərdi, əhali isə işlə və yaşayın minimumu ilə təmin olunardı. Belə bir modelin tətbiq olunduğu bir çox ölkələr var ki, son nəticədə onlar iqtisadi inkişafa nail olublar. Amma Azərbaycandakı hakim zümrənin bu modeli heç bir halda məqbul saymamasının çoxsaylı səbəbləri var:
1. Azərbaycan hakimiyyətində təmsil olunanlar xalqa sözün həqiqi mənasında ikrahla baxır və onu özündən aşağı zümrə sayır ki, bu da kolonial siyasətin yaratmış olduğu dərin natamamlıq kompleksinin təsahürlərindəndir. Elə bu səbəbdən də hakimiyyət nümayəndələri əminliklə hesab edirlər ki, azərbaycanlılar yalnız yoxsulluq içində çapaladıqda daha sözəbaxan olurlar;

2. Azərbaycan hakimiyyəti xaricdən təyin olunub və ordan da idarə olunur, bu səbəbdən də onun nümayəndələri xalqın rəyinə ehtiyac duymur və məhz xarici havadarlarının məsləhəti (bəlkə də tapşırığı) ilə topladıqları sərvəti xarici ölkələrdə yerləşdirirlər. Bu mənada onların ən az etibar elədikləri ölkə elə özlərinin idarə etdiyi Azərbaycandır;

3. Azərbaycan hakimiyyətində təmsil olunanların real təsirə malik olan bir hissəsi özünü idarə etdiyi millətdən saymadığından ona qarşı xüsusi amansızlıq nümayiş etdirir və eyni zamanda anlayır ki, əlindəki təsir vasitələri (hakimiyyət) itiriləcəyi halda nəinki topladığı kriminal sərvətə, heç özlərinə də hansısa təminatlardan söhbət də gedə bilməz;

4. Hakimiyyət ölkədəki idarəetmə sisteminin mövcud olmuş bütün institusional elementlərini sıradan çıxarıb və belə şəraitdə nə hərhansı investisiyaya, nə də dövlət rəsmiləri olan oliqarxların özünə heç bir hüquqi təminat ola bilməz və s.

Bu gün ölkədəki "idarəetmə sistemi" elə bir xaotik həddə çatıb ki, o, artıq özü-özünü addım-addım sıradan çıxarmaqdadır və bu səbəbdən də müəyyən bir daxili kompromiss əldə olunmazsa (bu da yüksək ehtimalla artıq alınmayacaq) xaricdən və daxildən hərhansı təsir olmadan belə o, (hakimiyyət) iflasa uğrayacaq. Bəs bu kompromiss nədən ibarət ola və necə əldə oluna bilər? Hal-hazırda görünən budur ki, elə bu məsələdə də ortaq məxrəcə gəlmək mümkün olmayıb. Buna görə də yüksək ehtimalla İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva Rusiya ilə sazişə gedərək onun bütün tələblərini yerinə yetirmək öhdəliyi götürüblər. Rusiyanın bu gün Azərbaycanla bağlı başlıca hədəfi isə (Xəzərin stutusunda tam və hərtərəfli üstünlüyə nail olduqdan sonra) ölkə ərazisinə sülhməramlı adı altında öz silahlı qüvvələrini yerləşdirməkdir. Əlbəttə söhbət Dağlıq Qarabağda və Azərbaycan-Ermənistan sərhəddi boyu Rusiya Silahlı Qüvvələrinin yerləşdirilməsindən gedir ki, bu da təkcə Qarabağın deyil, ümumiyyətə ölkənin suverenliyinin itirilməsi deməkdir. Yəni, hakimiyyətin daxilində əldə edə bilmədikləri kompromiss əvəzinə Rusiya ilə kompromissə (əslində isə təslimçi sülhə) razılaşıblar. Aşağı Qarabağın işğal altında olan 5 rayonunun Azərbaycana qaytarılacağı halda hakimiyyət bunu böyük uğur və qələbə kimi təqdim etməklə belə bir təslimçi sülhə imza ata bilər əlbəttə, amma Qarabağ məsələsinin azərbaycanlılar üçün nə dərəcədə həssas məsələ olduğunu nəzərə alsaq, həmin planın müqavimətlə üzləşəcəyini də istisna etmək olmaz. Özü də təkcə ölkə əhalisi tərəfindən yox, həm də Azərbaycanın yeganə milli qurumu olan ordu tərəfindən. Görünür elə bu səbəbdən də 2016-cı ilin aprel döyüşlərində uğur qazanan hərbçilərə qarşı 2017-ci ildən etibarən erməni kəşfiyyatına işləmək saxta ittihamları ilə faktiki divan tutuldu. Ölkə ordusunun ən döyüşkən hissələrinin hərbçiləri hərbi prokurorluğun və Müdafiə Nazirliyinin xain rəhbərlərinin tapşırığı ilə ən amansız şəkildə işgəncələrinə məruz qoyuldu, əsassız mühakimə olundu və öldürüldü. Sual olunur ki, bu ağır cinayətin iki ildən artıqdır ölkə gündəmindən düşmədiyi, öldürülənlərin və tutulanların ailə üzvlərinin etirazlarının dayanmadığı bir şəraitdə Ali Baş Komandan niyə əmr verib ön cəbhəyə yolladığı hərbçilərin müdafiəsinə qalxmır? Yoxsa həqiqətənmi İlham Əliyevin bu işlərdən xəbəri yoxdur? Xeyr, var, çünki bu cinayətlər haqqında ona dəfələrlə ətraflı məruzə olunub, amma...
Amma ölkə başçısı 2014-15 illərdə Hərbi-Dəniz Qüvvələrinin eyni dəstə tərəfindən (Xanlar Vəliyev, Nəcməddin Sadıkov və Zakir Həsənov) və eyni dəst-xəttlə sıradan çıxarılması əməliyyatına susduğu kimi, bu cinayətləri də görməzdən gəlir. Burda da təbii sual ortaya çıxır: niyə? Məsələ burasındadır ki, Azərbaycan torpaqlarının işğalının arxasında duran bir dövlətin (Rusiyanın) hərbi hissələrinin ölkə ərazisində yerləşdirilməsi üçün öncə ona mane ola biləcək bütün amillər aradan qaldırılmalıdır ki, bunlardan da biri və ən birincisi Milli Ordudur. Odur ki, ordunun planlı, mərhələli və ardıcıl şəkildə alçaldılması, sındırılması və tam sıradan çıxarılması baş verir. Yoxsa paytaxtda minlərlə ailənin evini uçurub bayıra atan fırıldaqçı tikinti baronlarına "gözün üstündə qaşın var" deyilməyən bir ölkədə Lələtəpəyə bayraq sancan polkovnikin gülünc "xuliqanlıq" ittihamı ilə həbs olunmasını başqa necə anlamaq olar?
Başqa bir sual: növbədənkənar seçkiyə hazırlaşan hakimiyyətin xarici ölkələrdəki tənqidçilərini ələ keçirərək (faktiki, oğurlayaraq) ölkəyə gətirməkdə məqsədi nədir? Əminəm ki, hakimiyyətdəkilər bunun seçkilər ətrafında hansı neqativ ab-hava yaradacağını anlayırlar, amma görünür bu tip əməliyyatların məqsədi həm ölkədəki, həm də onun hüdudlarından kənardakı (müxtəlif qəbildən olan) opponentlərinə "əlimiz hər yerə və hər kəsə çatır" mesajını verməkdir. Başqa sözlərlə, xof yaratmaq taktikası, bu isə eyni zamanda hakimiyyətin özünü bir o qədər də rahat hiss etmədiyinin əlamətidir. Belə texnologiyalar isə adətən, ölkədəki sosial-iqtisadi vəziyyətin müsbətə doğru dəyişəcəyinə ümid olmayanda aktuallaşır.

Amma hakimiyyət bunu da anlamalıdır ki, ölkədə sosial-iqtisadi irəliləyiş olmayacağı halda atılan bütün digər addımlar əks-effekt verəcək və onu özünün illər boyu qazdığı quyuya daha sürətlə yaxınlaşdıracaq. Bu yol da sonsuz deyil. Əlbəttə ki, həmin yolda ona opponentləri tərəfindən yardım əli uzadılmayacaqsa.
Bu barədə gələn yazımda.

(Davamı var)

Azərbaycan: radikal siyasi transformasiya yoxsa sıradan kosmetik əməliyyat? (1-ci hissə)

Milli Məclisin buraxılması və ondan əvvəl də hakimiyyətdəki çoxsaylı kadr dəyişiklikləri bu gün Azərbaycan ictimaiyyətində xeyli suallar doğurur və hələlik, əksər rəsmilər, müxalif siyasətçilər və ekspertlər tərəfindən verilən izahat və şərhlərin baş verənlərin mahiyyətini tam açmadığını desəm, yəqin ki, yanılmaram. Nədən belə düşündüyümü izah etməyə çalışım: əvvəla, az qala bütün şərhlərdə ana xətt kimi Mehriban Əliyevanın prezident postuna gətirilməsinə hazırlıq getdiyi iddia olunur və eyni zamanda da onun haqqında nəinki ekspertlər, hətta müxalifət rəhbərləri də son dərəcə ehtiyatla danışırlar, sanki bu tip açıqlamalarda yeganə məqsəd bu fikri, yəni, Mehriban Əliyevanın prezident olacağını ictimai rəyə yeritməkdən ibarətdir. Bunun məqsədli və ya bilməyərəkdən edildiyini iddia eləməkdən uzağam, amma məntiq və siyasi mübarizənin fəlsəfəsi belə olduğu halda məhz onun - Mehriban Əlievanın tənqid hədəfinə çevrilməsini diqtə edir. Amma dediyim kimi, bunun tam əksini müşahidə edirik. İlham Əliyevin ünvanına səsləndirilən tənqidlərin artması və onların tonunun sərtləşməsi fonunda Mehriban Əliyevanın ünvanına tənqidin niyə olmaması təbii ki, açıq qalan suallardandır. Başqa bir sual da elə həmin açıqlamaların özündən doğur: doğrudanmı Mehriban Əliyevanın həyat yoldaşını əvəzləməsinə qərar verilib? Amma bu suala müsbət cavabın özü də daha çox suallar doğurur ki, onların da cavablandırılması baş verənlərin ümumi mənzərəsini az-çox tamamlaya bilərdi. Eyni zamanda bu da maraqlıdır ki, hətta hakimiyyətə qarşı barışmaz mövqedə olanlar da bir sıra hallarda Əliyevanın prezident postuna gəlişinin az qala müsbət hal olduğunu və bunun nəticəsində onların təbirincə desək, 50 ildir Azərbaycanı idarə edən klanın siyasi arenadan silinəcəyini iddia edirlər. Başqa sözlə, əliyevlər klanını paşayevlər klanının əvəz edəcəyi deyilir və bunu az qala müsbət hal kimi təqdim edirlər. Deyək ki, həqiqətən belədir (hərçənd mən klanlararası mübarizə olmasına daim skeptik yanaşmışam, amma bu haqda bir qədər sonra), o zaman bir klanın digərini (klanı) əvəzləməsində müsbət nə ola bilər? Digərləri iddia edir ki, Mehriban Əliyevanın prezidentliyi üçün bazanın hazırlanması prosesində "köhnə qvardiya" sıradan çıxarılır və gənc nəslin nümayəndələrilə əvəzlənir ki, bu da birmənalı olaraq müsbət haldır. Amma bu halda da bir şey nəzərdən qaçırılır ki, bu, kəmiyyət (yaş) dəyişikliyidir, keyfiyyət (mahiyyət) yox və son nəticədə hakimiyyətin nə siyasətini, nə də onun özünün məzmununu dəyişmir. Bunu görmək üçün də artıq bir neçə il əvvəl təyin olunmuş nazirlərin və digər yüksək dövlət rəsmilərinin fəaliyyətini nəzərdən kemçirmək kifayət edər.
Amma hətta bu halda da necə deyərlər, "açar sual" cavabsız qalır: İlham Əliyevi Mehriban Əliyeva ilə əvəzləmək zərurəti nədən və hardan qaynaqlanır? İlham Əliyev özünün 4-cü prezidentlik müddətini cəmi ilyarım əvvəl rəsmiləşdirib və bu dəfə artıq daha uzun müddətə. Düzdür, burda da müxtəlif versiyalar və ehtimallar irəli sürülsə də (məsələn, İlham Əliyevin səhhət probleminin olması, Avropada və xüsusilə də, Maltada ifşa olunan korrupsiya və digər cinayət əməlləri və s.), onların heç biri hələlik əsaslı faktlara öz söykənmir. Nəhayət, belə bir əvəzləmə həqiqətən olacaqsa, onun səbəbi kimi nə göstəriləcək və burda hansı hüquqi mexanizmlərdən istifadə olunacaq? Daha bir sual budur ki, ölkənin iqtisadi durumun durmadan pisləşdiyi, sosial qütbləşmənin kəskin şəkildə dərinləşdiyi və ölkə ətrafında geosiyasi mübarizənin kəskinləşdiyi bir dövrdə belə dəyişikliyi həyata keçirmək nə dərəcədə rasionaldır və hansı fəsadlara səbəb ola bilər? Axı Azərbaycanın yerləşdiyi onsuz da yetərincə mürəkkəb coğrafiyada bolgəyə təsiri olan güclər arasındakı ziddiyyətli münasibətlər və potensial konfliktlər bu gün əvvəlki dövrlərdən daha qabarıq görünür ki, bu da öz-özlüyündə belə bir keçid üçün riskləri daha da artıra bilər.
Amma qayıdaq klan məsələsinə. Fikrimcə Azərbaycanda bir klan olub, bir klan var və ziddiyyətlər də onun daxilindəki müxtəlif qruplar arasındadır və bunlar antaqonist ziddiyyətlər deyil. Başqa sözlərlə, hakimiyyətdaxili qruplar arasındakı fikir ayrılığı nə ideoloji zəmində, nə də ölkənin gələciyilə bağlı baxışlar arasında deyil, banal resurs (pul) bölgüsü ətrafında gedən sönük çəkişmələrdir. Klan isə, dediyim kimi, birdir və onun üzvlərinin də maraqları tam üst-üstə düşür: daha çox sərvət əldə etmək üçün mümkün qədər çox hakimiyyətdə qalmaq və hakimiyyətdə qalmaq üçün mümkün qədər çox sərvət əldə etmək. Bir-birini tamamlayan bu, iki hədəfin də siyasətə heç bir aidiyyatı yoxdur. Bunu oğurluq, talançılıq, soyğunçuluq və s. adlandırmaq daha dəqiq olardı. 

(Davamı var)     

ABŞ xarici siyasətinin prioritetləri varmı?

21-ci yüzilliyin ikinci onilliyinin hələ başa çatmamasına baxmayaraq, qlobal siyasətin arxada qalan 19 il ərzində ikinci dəfə gərgin fazaya keçməsi bu gün artıq qaçılmaz görünür. 2001-ci ilin məlum 11 sentyabr terroru və onun ardınca baş verənlər artıq o zaman dünyanın geosiyasi mənzərəsini xeyli dəyişdi, amma belə görünür ki, uzun müddət bir tərəfdən antisovetizmə, digər tərəfdən isə antiamerikanizmə köklənmiş ikiqütblü dünyada SSRİ dağıldıqdan sonra ciddi motivasiya qıtlığı yaranmışdı. Bu mənada hətta Buş administrasiyasının qlobal terrora qarşı mübarizə doktrinası da həmin boşluğu yetərincə doldura bilmədi. Əslində, bu heç mümkün də deyildi, çünki yarım əsrə yaxın qarşı-qarşıya durmuş iki supergücün (SSRİ və ABŞ) sərt, bəzən isə təhlükəli rəqabəti şəraitində formalaşmış motivasiyanı cahil başkəsənlərə qarşı səfərbərliklə əvəzləmək nə “soyuq müharibənin” vediyi stimulu, nə də əvvəlki bipolyarlıq (ikiqütblülük) şəraitini əvəzləyə bilməzdi. Görünür elə bu səbəbdən də növbəti qlobal qarşıdurmaya ehtiyac yaranırdı və bu ehtiyacın reallaşdırılmasının təməli artıq 2008-ci ildə qoyulmağa başladı. 2001-ci ilin 11 sentyabr terrorundan cəmi 7 il sonra. Daha dəqiq desək, 2008-ci ilin avqustundakı separatçı Cənubi Osetiyadan başlayan Rusiya-Gürcüstan münaqişəsi növbəti qarşıdurma mərhələsinin “ilk qaranquşu” sayıla bilər. Ardınca Ukraynadakı “Avromaydan inqilabı” və bunun nəticəsində Rusiyanın bu ölkəyə müdaxilə edərək onun bir hissəsi olan Krımı ilhaq etməsi və həmçinin Şərqi Ukraynada separatçı rejimlərin yaranmasına açıq dəstək verməsi münaqişəni tam yetkin mərhələyə çatdırdı. Vəziyyət elə bir həddə çatdı ki, hətta Rusiyaya loyal siyasət yürüdən Obama administrasiyası bu ölkəyə qarşı sərt iqtisadi, siyasi və digər sanksiyalar rejiminə keçməyə vadar oldu. Həmin qarşıdurmalar burulğanında görünən həm də Qərbin, xüsusilə də ABŞ-ın postsovet məkandakı yeni müttəfiqlərini ya qorumaq fikrində olmadığı, ya da sadəcə bunu bacarmadığı idi. Bu isə artıq bütövlükdə postsovet dünyanın yeni geosiyasi mənzərəsinin spesifik cizgiləri oldu. Bunun ardınca Şimali Afrikanı və Yaxın Şərqi xaosa çəkmiş “ərəb baharı” nəticəsində hakimiyyətə gəlmiş əksər yeni rejimlərin Vaşinqton və müttəfiqləri tərəfindən dəstəklənməməsi (bəzi hallarda isə boykot etməsi və hətta hərbçiləri onların devrilməsinə təhrik eləməsi) isə ABŞ xarici siyasətində yeni trendlərin, bəlkə də yeni strategiyanın əlamətləri kimi qəbul olunmağa başladı. Məhz "Ərəb baharının" törətdiyi fəsadlar yaranmaqda olan yeni dünya düzəninin mənzərəsini tamamlayırdı. Kütləvi qaçqın axının yaratdığı sosial və siyasi gərginlik nəticəsində özünə münbit zəmin tapan radikal irqçi, millətçi və avroskeptik platformalara sahiblənmiş sağ (və ifrat sağ) populizm İkinci Dünya Müharibəsindən sonra siyasi radikalizmdən uzaq olmuş Avropanın siyasi mənzərəsinə korrektələr etməyə başladı. İlk baxışdan həmin proseslərdən kənarda qala bildiyi ehtimal edilən ABŞ-da 2016-cı ildə keçirilən prezident seçkiləri isə bu ehtimalları tamamilə alt-üst elədi. Demokratların bütün siyasi spektr üzrə məğlubiyyəti eyni tendensiyaların Yeni Dünyada da yer aldığını üzə çıxardı. Həmin seçkilərdə ABŞ prezidenti seçilən Donald Trampın uğuruna Rusiya siyasi dairələrinin emosional reaksiyasından belə görünürdü ki, rəsmi Moskva qlobal siyasətin hansı istiqamətə getdiyini nəinki dəqiq hesablaya bilmişdi, hətta buna demək olar ki, tam hazır idi. Moskvada çox da yanılmamışdılar, çünki respublikaçıların adətən xüsusi sərtliyi ilə seçilən Moskva siyasəti Donald Tramp administrasiyası dövründə o dərəcədə yumşaldı ki, hətta adətən Rusiyaya qarşı nisbətən loyal siyasət yürütməyə çalışan demokratlar da buna həsəd apara bilərdilər. Baxmayaraq ki, qeyd etdiyim kimi, respublikaçıların xarici siyasəti, o cümlədən də Rusiyaya yönəlik siyasəti ənənəvi olaraq demokratların siyasətindən daha sərt olub. Amma çox çəkmədi ki, 2018-ci il aralıq seçkilərində ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatasında çoxluq əldə edən demokratlar faktiki olaraq, respublikaçı rəqiblərinin xarici siyasət kursuna sahib çıxdılar və bu dəfə Konqres Rusiyaya qarşı Ağ Evdən daha sərt mövqe sərgiləməyə başladı. Bu mövqenin başlıca səbəbi kimi isə Rusiyanın 2016-cı il ABŞ prezidenti seçkilərinə müdaxiləsi və nəticələrin Donal Trampın xeyrinə olmasına təsiri göstərilirdi. Şübhəsiz ki, böyük gücə malik olan qanunverici orqanın belə mövqeyi də təsirsiz ötüşmürdü. Beləliklə, ABŞ xarici siyasəti faktiki olaraq daha çox ölkədaxili mübarizənin alətinə və girovuna çevrilirdi ki, həmin tendensiya bu gün də davam etməkdə və daha da güclənməkdədir. Yaranmış siyasi şəraitdə administrasiyanın xarici siyasətdə atdığı istənilən addım Nümayəndələr Palatasındakı demokrat çoxluq tərəfindən sərt təpkilərlə üzləşir. Donald Trampın ABŞ hərbi kontingentini Suriyadan çıxararaq, Türkiyənin bu ölkəyə hərbi müdaxiləsinə imkan verməsi isə ölkə siyasətinin ən qalmaqallı hadisələrindən biri oldu. Belə ki, ABŞ hərbçilərinin həm İraqdakı, həm də Suriyadakı kürd silahlı dəstələrinə uzun müddət göstərdiyi hərbi yardım heç kəsdən sirr deyildi. Bir çox Amerika siyasətçisi kürdləri, xüsusilə də Suriyadakı YPG-ni ABŞ-ın bölgədəki əsas müttəfiqlərindən biri hesab edirdi. Odur ki, həmin kürd silahlı birləşmələrini terrorçu hesab edən və ölkə sərhədləri böyünca kürd dövlətinin yaranması ehtimalını haqlı olaraq özü üçün təhdid qəbul edən Türkiyənin Suriyaya hərbi müdaxiləsinə ABŞ prezidentinin imkan yaratması təkcə demokratların deyil, elə əksər respublikaçıların da hiddətinə səbəb oldu. ABŞ siyasi arenasında təkcə Donal Trampa deyil, həm də Türkiyəyə münasibətdə sözün həqiq mənasında isterik əhval elə bu gün də qalmaqdadır. Belə görünür ki, yaxın zamanda "Erməni soyqırımının" tanınması da aktuallaşacaq və ən azı Konqresdə bu haqda qərarın qəbul olunacağı istisna deyil. Bir çox demokrat konqresmenlər artıq bunun anonsunu da veriblər. Belə olduqda isə ABŞ təkcə Suriyadakı kürd müttəfiqlərini itirmiş olmayacaq, o, həm də NATO üzrə çox önəmli müttəfiqi olan Türkiyəni də itirmək reallığı ilə üzləşəcək. Baxmayaraq ki, 2 ölkə arasındakı münasibətləri artıq bu gün müttəfiqlik kimi dəyərləndirmək belə də asan deyil. Bəli, ABŞ xarici siyasətinin daxili siyasi mübarizə alətinə çevrilməsinin ağır fəsadları qaçılmazdır və bu, Vaşinqtonun qlobal maraqlarına ağır zərbələr vurmaqda davam edir. ABŞ-ın etibarsız tərəfdaş imici artıq onun müttəfiqləri tərəfindən də nəzərdən keçirilməkdədir. İş o yerə çatır ki, Vaşinqtonun Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi sabit müttəfiqləri də qarşıdurmadan qaçmaq məqsədilə Pakistanın vasitəçiliyilə İranla danışıqlar aparmağa başlayır. Donal Trampın 6 ölkə ilə İran arasında əldə olunmuş nüvə sazişindən birtərəfli qaydada çıxması, onun Qüdsü İsrailin paytaxtı, Qolan yüksəkliklərini isə İsrail ərazisi kimi tanıması, ABŞ-ın Venesuelada müxalif parlamentin prezident elan etdiyi spikeri əvvəl prezident səlahiyyətlərini icra edən şəxs kimi tanıyaraq, sonra isə faktiki olaraq onun arxasından çəkilməsi, İraqda və Suriyada formalaşdırıb silahlandırdığı kürd silahlı dəstələrini asanlıqla qurban verməsi, həmin silahlı dəstələrdən hərbi müttəfiqi olan Türkiyəyə potensial təhdid mənbəyi yaratması və bir sıra digər addımları Vaşinqtonun etibarsız müttəfiq imicini daha da möhkəmləndirməkdədir. Bundan başqa, Ağ Evin Almaniya, Fransa, Yaponiya və Cənubi Koreya kimi müttəfiq ölkələrin ABŞ-a ixrac etdiyi mallarına əlavə tariflər tətbiq etməsi Avroatlantik Təhlükəsizlik Sisteminin özünü təhlükə altına atır. Digər bir məqam isə Amerika siyasətçilərinin, xüsusilə də respublikaçıların və onların lideri prezident Trampın Avropa ölkələrində baş qaldıran ifrat sağçılara simpatiyasını gizlətməməsidir. Bu gün Avropa ölkələrində hakimiyyətdə olan ifrat mühafizəkar liderlər Ağ Evdə ən arzu olunan qonaqlara çevriliblər. Bu isə Köhnə Dünayda haqlı suallar, şübhələr yaradır və bu mənada Almaniya kansleri Angela Merkelin "Avropa təhlükəsizliyinin təminatı haqda özü düşünməlidir" fikri də artıq təkcə quru bəyanat deyil. Avropanın əsas iqtisadi və hərbi gücləri sayılan Almaniya və Fransa artıq bir neçə birgə hərbi layihə, o cümlədən tank və hərbi təyyarə istehsalı üzərində çalışmaqdadılar. Belə bir dinamika isə heç də taktiki addımlar təəssüratı bağışlamır və hətta 2020-ci il prezident seçkilərindən sonra Ağ Evə demokratların sahiblənəcəyi halda da vəziyyətin tam əksinə dəyişəcəyini güman etmək mümkün görünmür. Görünür, həm də bu gün yürüdülən izolyasionist siyasətin nəticəsidir ki, qlobal siyasətə qayıdan Rusiya və yenicə daxil olan Çin yaranan boşluqları sürətlə doldurmaqdadır. Bu mənada onların hər ikisi ən azı indiki mərhələdə həm də ABŞ-dan daha güvənli tərəfdaş təəssüratı bağışlayır. Məsələn, Venesuelada olduğu kimi. Görünən həm də budur ki, hal-hazırki ABŞ xarici siyasətinin aydın prioritetləri yoxdur. Elə bu səbəbdən də Vaşinqtonun dünənki bir çox müttəfiqləri və tərəfdaşları asanlıqla xarici siyasət kursuna korrektələr edərək, paralel olaraq Rusiyaya və Çinə də meyllənir. Bu da anlaşılandır, çünki az və ya çox dərəcədə xarici faktorun təsiri olan ölkələrdə siyasətdə yaranmış boşluqlar çeşidli sağ və sol populistlər üçün cəlbedici görünə bilər. Bu isə xüsusilə də qarşıdan gəldiyi proqnozlaşdırılan növbəti iqtisadi böhran şəraitində davamlı xaos demək olardı.

P.S.: Bu yazı təxminən 10 gün əvvəl yazılmışdı. Bir neçə saat əvvəl isə ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatası "Erməni soyqırımı" haqda qətnaməni qəbul elədi. Bu, qondarma soyqırımı tanımaq deməkdir. Səbəb əlbəttə ki, heç də mənəvi deyil (ABŞ siyasətində mənəviyyat anlayışı xeyli nisbidir), əsl səbəb yuxarıda qeyd elədiyim kimi, Türkiyənin Suriyadakı ABŞ-ın silahlandırdığı kürd yaraqlılarına qarşı keçirdiyi hərbi əməliyyatdır. Maraqlıdır ki, vaxtilə İranın ABŞ tərəfindən terrorçu təşkilat kimi tanınan İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu eyni tipli əməliyyatı İraqın Şimalındakı kürd muxtariyyətinə qarşı keçirəndə ABŞ siyasətinin heç səsi də çıxmamışdı, amma NATO üzrə müttəfiqi bu addımı atanda ABŞ mediasında və siyasi dairələrində sözün həqiqi mənasında isteriya başladı və nəhayət, Türkiyəyə qarşı dünən həm də sanksiyalar tətbiq olundu, halbuki Türkiyə Suriyaya hərbi müdaxiləni ABŞ prezidenti ilə razılaşdırmışdı. Amma dünənki qətnamə və sanksiyalar həmin kürd yaraqlılarının əslində kimə qarşı silahlandırılmış olduğunun daha bir əyani sübutu oldu. Bu günlərdə o da bəlli oldu ki, qondarma DQR-in xarici işlər naziri ABŞ Konqresində çıxış edəcək. Zaman baxımından təsadüfdürmü? Xeyr, mən belə təsadüflərə inanmıram, amma bir şeyə dəqiq əminəm ki, ABŞ-ın xarici siyasəti (elə daxili də) lobbiçiliyin və puldan başqa heç bir mənəvi dəyərləri olmayan çoxsaylı lobbiçilərin əlində girovdur. 
İndi yazacağım isə fikrimcə Azərbaycan cəmiyyəti və xüsusilə də ölkənin siyasi kəsimi üçün maraqlı olmalıdır. ABŞ-da "Erməni soyqırımı tanınmalıdır!" deyə aylardır özünə əl qatanlardan biri də bizim cəmiyyətə daim Azərbaycanın dostu kimi təqdim olunan David Harrisdir. Bəli, həmin o, Amerika Yəhudi Komitəsinin baş icraçı direktoru.
Buyurun, onun əsl siması ilə elə özünün təqdimatında tanış olun:
https://twitter.com/DavidHarrisAJC/status/1188863975733235712

 Məncə əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Allah Azərbaycanı belə "dostlardan" qorusun.

Etiraz eləmək niyə vacibdir.

Demokratik Qüvvələrin Milli Şurası noyabrın 2-nə yenidən etiraz aksiyası təyin etdi. Adətən, etiraz aksiyaları ərəfəsində sosial şəbəkələrdə "Aksiyalara qoşulmaq lazımdırmı?" mövzusunda müzakirələr açılır, müxtəlif şaiyələr yayılır, təşkilatçıları nüfuzdan salmaq, onlara etimadsızlıq yaratmaq məqsədilə bütün mümkün olan və olmayan vasitələrə əl atılır. Təəssüf ki, bir sıra hallarda belə çirkli texnologiyalar öz bəhrəsini verir və ayrı-ayrı insanları etiraz aksiyalarına qoşulmaqdan çəkindirir. Bunun üzərinə dövlət və hakimiyyət orqanları tərəfindən hədələnmələri, şərlənib həbsə alınmaları və s. təzyiqləri də gəlsək, nəticədə etiraz aksiyalarına qatılan vətəndaşların sayı kəskin şəkildə azalır. 19 oktyabr aksiyası ərəfəsində də belə oldu, amma buna baxmayaraq, etiraz aksiyası baş tutdu və bu aksiya hakimiyyətdə əsl xof yaratdı. Sosial şəbəkələrdə yayılan çoxsaylı foto və videolardan göründüyü kimi, polis əməkdaşları etirazçılara qarşı amansızlıq nümayiş etdirsə də, Bakının mərkəzinə çıxan etirazçılar geri çəkilmədi.
Bu mənada fikrimcə qarşıdan gələn 2 noyabr aksiyasına təşkilatçılar daha yaxşı hazırlaşarsa və insanlarımız daha mütəşəkkil, kütləvi qatılarsa, aksiyanın nəticəsi də əvvəlkindən dəfələrlə təsirli olar. İstənilən etiraz aksiyası, xüsusilə də illərdir sərbəst toplaşma azadlığı qadağan olunmuş Azərbaycanda, ən azı 2 məqsədə nail olmağa kömək edəcək:

1. Xalq öz gücünü duyacaq və öz gücünü qaytarmış xalqla əvvəlki kimi davranmaq, onu aşağılamaq, talamaq, döymək artıq mümkün olmayacaq. Belə xalqa bu gün hücum edənlər sabah onun gücünün qarşısından qaçacaqlar. Çox sadə səbəbdən: çünki öz gücünü duymuş xalq bütün bunlara görə layiqli cavab verə bilər və o zaman bu, həm də 26 ildə onun başına gətirilənlərin hamısına adekvat cavab ola bilər. Bu cavabın həmin 26 ildə xalqı talamış, hər addımda onun qürurunu sındırmağa, ləyaqətini alçaltmağa çalışmış hakimiyyətə nəyin bahasına başa gələ biləcəyini təsəvvür eləməmək mümkün deyil. Başqa sözlərlə, qalib xalqla yalnız tərəf kimi danışmaq mümkündür. Onda bu gün xalqı saymayanlar sabah onun ayağına gedəcəklər, onun qarşısında diz çökəcəklər, ona baş əyəcəklər. Yox, onu sevdiklərinə görə deyil, ondan qorxduqlarına görə. Bütün avtoritar, totalitar kriminal rejimləri idarə edən yeganə etibarlı vasitə isə əlahəzrət qorxudur.

2.  Xalqdan etiraz görməyən və xüsusilə də həmin xalqa yad olan hakimiyyət onun gücündən qorxmayınca tutduğu yoldan - talançılıqdan, zorakılıqdan, soyğunçuluqdan heç vaxt geri çəkilməyəcək, çünki bu əməllər birbaşa onun məqsədinə xidmət edir. Yalnız etirazın miqyasını görəndə o, mövqeyini, cinayətkar yolla toplamış olduğu sərvətini və hətta sağlamlığını itirə biləcəyini düşünəcək, çünki belə situasiya ekstremal vəziyyətdir, ekstremal vəziyyət isə insanları heç vaxt düşünə bilmədiyi kimi düşünməyə vadar edir. Yalnız bu halda hakimiyyəti zəbt edənlər onun əbədi olmadığını düşünə biləcəklər ki, bu da onlar üçün iflasın başlanğıcı olacaq.

Etiraz aksiyalarına divan tutanlara isə sərt müqavimət göstərmək lazım deyil, çünki bu, daha amansız zoraklığa rəvac verməklə və aksiya iştirakçılarının səhhətinə xələl gətirməklə yanaşı, həm də insanlarda ehtiyatlılıq və qorxu yarada bilər. Zorakılıq əmri verənlərə də, həmin cinayətkar əmrləri icra edənlərə də daim bir şeyi xatırlatmaq kifayət edər: Əliyev hakimiyyətinin sonu çatmaqdadır və onda təkcə zorakılıq haqda əmrləri verənlər yox, həm də bu əmrləri icra edənlərin hamısı cəzalandırılacaq, çünki Azərbaycan qanunvericiliyi deyir ki, heç kim qanunsuz əmri icra etməyə məcbur edilə bilməz. Öz konstitusion hüquqlarını təmin etməyə çalışan insanları döymək, onlara xəsarət yetirmək və işgəncə vermək isə təkcə qanunsuz əmrin icrası deyil, bu, ilk növbədə cinayətdir. Elə bunu da aksiya ərəfəsində həmin zorakılıq edənlərə dönə-dönə xatırlatmaq lazımdır. Həm sosial şəbəkələrdəki paylaşımlarda, həm də aksiyaya gedərkən plakatlarda yazılı şəkildə.
İnanıram ki, ən yaxın zamanlarda biz də qalib xalq olacağıq!